به نام خدا

آتشفشان دماوند و فعاليت آن

استاد:

دانشجويان:

معرفي مخروط دماوند

مخروط دماوند ، شاخص‌ترین آتشفشان چینه‌ای کواترنری ایران است. تاریخ فعالیت این آتشفشان بخوبی شناخته نشده و مخروط آن استراتر ولکانی است که ارتفاع آن از سطح دریا 5670 متر ( 5611 متر وزیری ، 1362 ) ولی از زمینهای اطراف 1600 متر تا 2000 متر است. مخروط آن منظم و روی کوههای فراسایش یافته‌ای که در حدود 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند واقع است. دامنه کوه بوسیله جریانهای گدازه‌های متعدد که از قله یا از مخروطهای فرعی سرازیر شده اند پوشیده شده است. گدازه‌های دماوند وسعتی در حدود 400 کیلومترمربع را پوشانیده اند. به علاوه جدیدترین گدازه‌ها در دامنه غربی مخروط قرار گرفته‌اند و روی همین دامنه مخروطهای از خاکستر وجود دارد. قله دماوند نسبتا پهن می‌باشد.

دهانه آتشفشان دماوند

 گدازه‎های دماوند گستره‎ای به وسعت 400 كیلومتر را زیر پوشش دارد و قطر دهانة آتشفشان در حدود 400 متر است. قسمت مركزی دهانه، به وسیلة دریاچه‎ای از یخ پوشیده شده و در حاشیة آن دودخان‎هایی وجود دارد كه زمین‎های اطراف را به رنگ زرد در آورده‎اند. جدا از دهانة فعلی، شواهدی از دهانه‎های قدیمی را می‎توان دید. یكی از این دهانه‎های قدیمی در پهلوی جنوبی و در ارتفاع 100 متر قرار دارد كه در حال حاضر، محل خروج گازها و دودخان‎ها است. در پهلوی شمالی دماوند اثر دیگری از یك دهانة قدیمی به قطر حدود 9 كیلومتر دیده می‎شود كه امروزه رودخانة نونال در آن جریان دارد. سنگ‎های دهانة قدیمی كمی بازیك‎تر از گدازه‎های جوان دماوند است.

فعالیت آتشفشانهای دماوند

جریان گدازه که از دامنه غربی سرازیر گردیده وارد رودخانه لار شده است و در مسیر آن سدی ایجاد کرده و دریاچه سدی لار را پدید آورده است. این سد بوسیله رسوبات پر گردیده و پس از شکسته شدن گدازه‌های سدکننده مزبور ، جریانهای آب روی آن برقرار گردید، شاهد این امر وجود تراس (پادگانه آبرفتی) در قاعده دامنه غربی دماوند است.

اندازه گیریهای سن با روش کربن 14 که از مواد کربن‌دار (چوب) موجود در این رسوبات آبرفتی به عمل آمده ، حداقل سن دماوند در حدود 38500 سال تعیین شده است. با توجه به اینکه آثار یخچالهای پلئستیوسن در روی مخروط آتشفشانی از بین رفته است می‌توان ادعا نمود که فعالیت عظیمی که کوه دماوند را شاخته است بعد از یخبندان عظیم یعنی در دوره هولوسن عمل کرده است (حدود 10000 سال قبل ).

شایعه فعاليت «آتشفشان دماوند»

دماوند یک آتشفشان خفته است که امکان فعّال شدن مجدد آن وجود دارد. در برخی از سال‌ها از جمله سال ۱۳۸۶، دود و بخارهایی از قله خارج شد که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعّال شدن این آتشفشان پنداشتند. اما در حقیقت در سال‌های پر بارش، با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگ‌های داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج می‌شود و چنین به نظر می‌رسد که فعالیت‌های آتشفشانی صورت گرفته‌است.

آتشفشان دماوند هیچ‌گاه خاموش نبوده و همیشه آثاری از فعالیت در قله این کوه مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده فعال بودن این آتشفشان است.

نوع فعاليت آتشفشان دماوند

کارشناسان پژوهشکده بین‌المللی زلزله، فعال شدن آتشفشان قله دماوند را تایید کرده‌اند اما آن‌ها عقیده دارند که اظهارنظر در خصوص آتشفشانی بودن این قله به پایش دائمی نیاز دارد. کارشناسان بر این باورند که این آتشفشان از نوعی نیست که مواد مذاب از دهانه آن خارج شود بلکه تنها بخاراتی از این کوه بیرون می‌آید. با این حال، همین فعل و انفعالات، نگرانی‌هایی را به وجود آورده و باعث برگزاری نشست‌هایی در زمینه مدیریت بحران شده است. در صورت فعال شدن آتشفشان‌ها، ریتم زلزله‌ها تغییر می‌کند؛ برای مثال اگر در یک سال 100 زمین لرزه اتفاق بیفتد، این ریتم با فعال شدن آتشفشان 7 برابر خواهد شد. چشمه‌های آب گرم و بخارهای منتشر شده از قله دماوند نشان می‌دهند که هم‌اکنون آتشفشان دماوند فعال است اما مدرک و شواهدی مبنی بر این که این آتشفشان در مرحله انفجار است وجود ندارد.

دلايل فعاليت آتشفشان

«متصاعد شدن گازها و بخارات آتشفشانی»، «وجود چشمه‌های جوشان آب گرم» در منطقه دماوند و مناطق اطراف آن، «پرتاب موردی گدازه‌های آتشفشانی به اطراف»، سه نشانه از فعالیت دائمی آتشفشان دماوند و رفتار طبیعی این قله آتشفشانی است که در ذات خود تهدید جدی مبنی بر نشانه قرار گرفتن این قله آتشفشانی در آستانه فوران محسوب نمی‌شود. هر چند به دلیل آنکه این منطقه تحت تاثیر گسل مشاء-یکی از گسل‌های اصلی و فعال اطراف تهران- قرار دارد منطقه‌ای مهم به‌شمار می‌رود. هر چند هر گونه اظهار نظر قطعی در این‌باره منوط به انجام بررسی‌های تکمیلی در این منطقه است اما صرف خروج گاز و پرتاب موردی گدازه به اطراف نمی‌تواند علامت قطعی قرار گرفتن آتشفشان دماوند در معرض فوران باشد.

پایش دائمی قله آتشفشانی دماوند

بررسی آتشفشان دماوند از دو دیدگاه می‌تواند ضروری باشد؛ دیدگاه اول به اهمیت خود دماوند به‌عنوان «سیستمی که فوران آن خطرات بسیاری را برای منطقه ایجاد می‌کند» توجه دارد و دیدگاه دوم با دید گسترده‌تر به نقش آن در یک سیستم زمین‌ساختی فعال و احتمال اثر فعالیت‌های سامانه آتشفشانی دماوند در «تحریک و جنبش گسل‌های بنیادی البرز ‌مرکزی و جنوبی» به خصوص گسل مشاء و شمال تهران مربوط می‌شود.به خصوص اینکه پایش دائمی این آتشفشان در نتیجه اهمیت آن در اثرگذاری غیرمستقیم بر رخداد یک زمین‌لرزه مخرب در محدوده و نزدیکی شهر تهران و شهرستان‌های استان تهران و شهرهای مرکزی استان مازندران موضوعی ضروری است.

توصيه‌هاي ايمني

در این زمینه توجه به پنج اقدام مهم ضروری به نظر می‌رسد.نصب شبکه‌های لرزه‌نگاری دائمی و دقیق برای پایش تغییرات لرزه‌ای سامانه آتشفشانی دماوند، نصب شبکه مغناطیس‌سنج در این منطقه، پایش دائمی میزان عناصر چشمه‌های آب گرم منطقه و همچنین گازهای آتشفشانی و انطباق آن با لرزه‌خیزی منطقه، بررسی دائم تصاویر ماهواره‌ای به‌روز شده در محدوده‌ای وسیع‌تر از آتشفشان دماوند به منظور بررسی تغییر شکل‌های احتمالی و همچنین تحلیل مولفه‌های مغناطیسی برای شناسایی ساختمان‌های گسلی این منطقه برخی از اقدامات مهمی است که باید برای کنترل تغییرات زمین‌شناختی کوه آتشفشانی دماوند انجام شود. این در حالی است که اندازه‌گیری درجه حرارت در منطقه آتشفشانی دماوند به منظور اطلاع از ارتباط شیب و جریان حرارتی ناهمگن با بروز ناهنجاری‌های مثبت، موضوعی ضروری است.

سنگ شناسی دماوند

کوه دماوند یک آتشفشان مختلط است که جریانهای گدازه آن زیاد و مواد پیروکلاستیک آن نسبتا کم و شامل پوسن ، توف و رسوبات لاهار می باشد. فراوانترین گدازه دماوند ، سنگی است که به آن تراکیت گفته می‌شود ( به علت بافت پورفیری ، رنگ روشن ، با بلورهای پلاژیوکلاز ، سانیدین ، بیوتیت ، پیروکسن و آپاتیت) و پس از آن آندزیت و بازالت است.

در بین سنگهای آتشفشانی دماوند توفها جایگاه ویژه دارند که شامل انواع متعددی از توف شیشه‌ای (در دره هراز و شمال دماوند) ، توف تراکیتی (در قله) ، توف شیشه‌ای پامیسی (در تینه) هستند. جدا از سنگهای گفته شده ، نهشته‌های جریانی آذر آواری باختر دماوند و نهشته‌های بلوک مانند از فراورده‌های آتشفشان دماوند هستند.

ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای دماوند

کهن‌ترین گدازه‌های کواترنری دماوند از نوع بازالت قلیایی است که در نتیجه تفریق ماگمایی پرمایه تر از سیلیس ، ظاهر شده‌اند. بطور کلی ، سنگهای دماوند از سه نوع بازیک ، حد واسط اسیدی هستند. انواع بازیک فقط شامل گدازه‌های بازالتی و تراکی بازالتی است ولی در انواع حد واسط و اسیدی افزون بر گدازه‌ها ، سنگهای آذر آواری و اپی کلاستیک نیز وجود دارد. حجم اصلی کوه دماوند را سنگهایی تشکیل می‌دهند که از نظر سیلیس ، حد واسط بوده و مقدار سنگهای بازیک ، بسیار کمتر از دیگر سنگهاست. بیشتر سنگهای دماوند از نوع حد واسط (SiO2 بین 52 تا 63 درصد) و مقدار کمتری نیز از نوع اسیدی (SiO2>%63) هستند که به دو صورت گدازه‌ها و سنگهای آذر آواری رخنمون دارند.

درون ماگما بخار آب و گاز های فراری وجود داشته كه با به سطح آمدن آبهای زیر زمینی را داغ می كند و آبهای جریان یافته درون سنگ ها باعث تشكیل كانسار ها می شود .فعالیت آتشفشان دماوند در مرحله فرمولی یا بخار زایی قرار دارد كه آخرین مرحله فعالیت می باشد .

در نواحی دماوند به تازگی حدود 34 چشمه تشكیل شده اند كه دمای آنها در حال افزایش می باشد .

چشمه هایی مانند چشمه بلور ، چشمه آب اسب دماوند یكی از منابع مهم از نظر هیدرو ترمال می باشد.

منابع

.1حسن زاده, جمشید؛ علی پندآموز؛ سون جان دیوید و دانیل استوکلی، ۱۳۸۰، آتشفشان دماوند: نگاهی به تاریخ تکوین آن بر پایه ی داده های ژئوشیمی و سن سنجی جدید، پنجمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، تهران، انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تهران.

.2مختارپئر, حسینعلی و میلاد عالمی شمامی، ۱۳۹۵، چشم اندازهای طبیعی و زمین شناسی آتشفشانی دماوند و اطرف آن، دومین کنگره بین المللی علوم زمین و توسعه شهری، تبریز، شرکت کیان طرح دانش، پژوهشکده جهاد دانشگاهی واحد استان آذربایجان شرقی،

.3معین, امین و سیدعلیرضا میرزاحسینی، ۱۳۹۵، بررسی و ارزیابی غلظت SO2 در جبهه ی جنوبی آتشفشان دماوند، پنجمین همایش ملی مدیریت آلودگی هوا و صدا، تهران، انجمن علمی هوای پاک ایران.

.4عبدمنافی, سیده مهسا و علی مرادی، ۱۳۹۳، توموگرافی لرزه‌ای آتشفشان دماوند، همایش ملی الکترونیکی دستاوردهای نوین در علوم مهندسی و پایه، تهران، مرکز پژوهشهای زمین کاو.

.5حامدپور دارايي، محمد؛ بهمني‌زاده، علي اكبر؛ اسكويي، بهروز (1392). دیرینه مغناطیس آتشفشان دماوند در طی نیم میلیون سال گذشته. مجله فيزيك زمين و فضا،‌ دوره 40، شماره 1، زمستان 1392، صفحه 83-93.

سايت هاي مورد استفاده

http://geoevents.mihanblog.com/post/46

www.donyayesafar.com/n/10058

http://daneshnameh.roshd.ir

www.isna.ir/news/95122214043/