چكيده

رشد روز افزون جمعيت و بالا رفتن نرخ مالکيت سواري و افزايش جريان ترافيک شهري باعث ايجاد مشکلات در امر جابه جايي مسافران شده است. يکي از مهمترين عناصر شهري ، سيستمهاي حمل و نقل عمومي شهرها است. از طرفي حمل و نقل عمومي و جابه جايي مسافران به عنوان يکي از مهمترين عوامل توسعه شهري نام برده ميشوند. بهره برداري مطلوب از يک سيستم حمل ونقل در گرو شناسايي آن سيستم و خصوصيات آن است. اولين گام مهم و ضروري در شناسايي سيستم حمل و نقل عمومي يک شهر شناسايي محل استقرار پايانه ها است.کارايي سيستم حمل و نقل عمومي يک شهر بستگي به مکانهايي است که پايانه ها در آن مکانها به وجود آمده اند. انجام مطالعات تحليلي قبل از استفاده و بهره برداري از سيستم حمل و نقل شهري لازم و ضروري است که در اين پايانامه به تحليل الگوهاي مکانيابي ايستگاهاي مترو (شهر تبريز) خواهيم پرداخت. نحوه استقرار پايانه ها ،سازگاري با کاربري هاي اطراف محيط خود و همسايگي ها مورد بررسي قرار خواهد گرفت..

ارزيابي، سيستم حمل و نقل شهري ، پايانه ها ، مترو ، مکانيابي،تبريز

فهرست مطالب

عنوان..................................................................................................................................................صفحه

فصل اول: طرح تحقیق

الف) مقدمه  ................................................................................................................................................................... 1            

ب) بيان مسئله ............................................................................................................................................................. 1 

د) اهميت و ضرورت تحقيق........................................................................................................................................ 3

ر) پيشينه تحقيق ...........................................................................................................................................................3

ز) اهداف تحقيق .......................................................................................................................................................   6

س) سئوالات تحقيق......................................................................................................................................................6

ش) فرضيات تحقيق.................................................................................................................................................... 7

ص)روش تحليل..............................................................................................................................................................7

ط)روش گردآوري داده ها............................................................................................................................................7

ظ ) نتايج مورد انتظار................................................................................................................................................. 8

ک) برنامه زمانبندي انجام پايان نامه .......................................................................................................................8

فصل دوم : تعاریف و مبانی و مفاهیم نظری تحقیق

فصل دوم : ادبیات نظری تحقیق

2-1- مقدمه...................................................................................................................................................................9

2-2- تعاریف و مفاهیم.................................................................................................................................................9

2-2-1- تعریف سيستم حمل و  نقل شهری.........................................................................................................9

2-2- 2- انواع سیستم های حمل و نقل عمومی شهری.................................................................................10

    الف) مترو.................................................................................................................................................................10

    ب) قطار سبك شهري.........................................................................................................................................10

    ج) منوريل..............................................................................................................................................................11

     د) تراموا................................................................................................................................................................12

     ه) اتوبوس............................................................................................................................................................12

     و) تاكسي و خودروهاي شخصي.........................................................................................................................13

2-2-3- تعریف پایانه ها و ارتباط با  سیستم حمل و نقل شهری...................................................................13

  الف) مشخصات پایانه...............................................................................................................................................14

    ب)  عوامل ساخت پایانه ها..................................................................................................................................14

2-2-4- انواع پایانه ها ازنظر مقیاس........................................................................................................................15

2-2-5- انواع پایانه ها.................................................................................................................................................15

2-2-6- عملکرد پایانه ها............................................................................................................................................16

2-2-7- وظايف پايانه ها............................................................................................................................................17

2-2-8- مفهوم ایستگاه پایانه ای مترو و فضای جمعی آن.............................................................................17

  الف) فضای تصمیم گیری......................................................................................................................................19

    ب) فضاهای فرصت یا مکث...............................................................................................................................19

    ج) فضاهای حرکتی..............................................................................................................................................19

2-2-9- مفهوم فضای عمومی و ابعاد اجتماعی آن..........................................................................................21

2-3- رویکردهای نظری.......................................................................................................................................  24

2-3- دیدگاه های نظری حمل و نقل درون شهری..........................................................................................24

2-3-1- نظريه هاي حمل و نقل شهري تا دهه 1910 .................................................................................24

2-3-2-  نظريه هاي حمل و نقل شهري از 1920 تا 1970........................................................................26

2-3-3-  نظريه هاي حمل و نقل شهري از 1980 تا كنون..........................................................................28

2-4-  مدل ها و روش های تحقیق.........................................................................................................................30

2-4-1- بررسی الگوهای توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی......................................................................30

2-4-2- توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی....................................................................................................30

2-4-3- سیاست ها و اصول کلی توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی.....................................................31

2-5- مکانیابی...............................................................................................................................................................33

2-5-1- معیارهای مکانیابی......................................................................................................................................33

2-5-2- مکانیابی ایستگاه های مترو.....................................................................................................................34

2-5-3- انواع ایستگاه های مترو و مکانیابی نقاط ...........................................................................................35

    الف) ایستگا ه های انتهایی...............................................................................................................................35

     ب) ایستگاه های اجباری................................................................................................................................35

     ج) ایستگاه های میانی....................................................................................................................................35

2-6- اصول و برنامه ریزی درونی پایانه............................................................................................................ 36

   الف) اصل جامعیت............................................................................................................................................... 36

    ب) اصل سازگاری فضاها ، فعالیت ها و همجواری درونی.........................................................................36

     ج) اصل ایمنی......................................................................................................................................................36

     د) اصل امنیت.....................................................................................................................................................36

     ه) اصل دسترسی آسان.....................................................................................................................................36

     و) اصل تمرکز......................................................................................................................................................36

    ی) خوانایی فضاهای پایانه...................................................................................................................................36

    ن) سازگاری فعالیت پایانه با کاربری های اطراف..........................................................................................36

2-7-  تجارب جهانی............................................................................................................................................... 37

2-7-1- معرفی پروژه های موفق مترو در جهان................................................................................................37

  الف) متروی کوپنهاگ..............................................................................................................................................37

    ب) متروی برلین....................................................................................................................................................37

    پ) ام تی آر هنگ کنگ چین..........................................................................................................................38

    ث) متروی نیویورک آمریکا.................................................................................................................................39

    ج) متروی پاریس پاریس – فرانسه...................................................................................................................40

    م) متروی لندن – انگلستان ..............................................................................................................................41

    ن) متروی مسکو – روسیه..................................................................................................................................41

     و)متروی دبی..........................................................................................................................................................44

     ه) ایستگاه های مختلف استکهلم سوئد ........................................................................................................44

    ی) ایستگاه بلوار فورموسا ـ کائوسیونگ، تایوان............................................................................................ 46

2-7-2- ابعاد اجتماعی در تجارب جهانی موفق...................................................................................................46

نتیجه گیری...................................................................................................................................................................47

فصل سوم : بررسی و شناخت وضع موجود

مقدمه..............................................................................................................................................................................50

3-1- ویژگیهای عمومی شهر تبریز.........................................................................................................................50

3-2-  مطالعات جغرافيايي شهر تبریز.....................................................................................................................52

    الف) توپوگرافي.......................................................................................................................................................52

     ب)  هیدرولوژی...................................................................................................................................................52

     ج)  مورفولوژی....................................................................................................................................................52

3-3-  اقليم..................................................................................................................................................................52

3-4- جغرافياي سياسي شهر تبريز.......................................................................................................................58

3-5- ویژگیهای تاریخی تبریز.................................................................................................................................58

3-6- ویژگیهای فرهنگی _ اجتماعی  شهر تبریز...........................................................................................59

3-7- ويژگي‌هاي جمعيتي و نيروي انساني شهر تبريز.................................................................................60

3-8- ويژگي‌هاي اقتصادي منطقه........................................................................................................................60

3-9- ويژگي‌هاي كالبدي شهر تبريز...................................................................................................................63

3-10- مطالعات زيست‌محيطي.............................................................................................................................65

    الف) آلودگي هوا..................................................................................................................................................65

     ب)  آلودگي خاك..............................................................................................................................................66

     ج) آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني...........................................................................................................66

3-11- تاسيسات شهري تبريز.................................................................................................................................66

   الف) بررسي وضعيت شبكه و تاسيسات آب و فاضلاب شهر تبريز...........................................................67

    ب) مشخصات برق تبريز و نيروگاههاي آن.....................................................................................................67

    ج) مخابرات..............................................................................................................................................................68

    د)  مشخصات و بررسي وضعيت گاز طبيعي در شهر تبريز.......................................................................68

3-12- مطالعات شهرسازي و معماري....................................................................................................................69

3-13- شبكه راههاي منطقه.....................................................................................................................................69

3-14- شبکه ارتباطی_شبکه معابر.........................................................................................................................69

3-15- حمل و نقل همگاني......................................................................................................................................72

3-16- زمينه مطالعات سيستم حمل و نقل سريع همگاني تبريز..................................................................75

3-17- سابقه واگن اسبي در تبريز..........................................................................................................................77

3-18- مترو و قطار شهري........................................................................................................................................77

   الف) نقشه مترو شهر تبریز و بررسی خطوط قطار شهری تبریز................................................................78

    ب) ایستگاه های خط یک قطار شهری تبریز...............................................................................................80

3-19-  تجهیزات سازمان قطار شهری تبریز......................................................................................................81

3-20- معرفی دپو و پارکینگهای خط1 قطارشهری تبریز...............................................................................82

   الف ) پایانه ائل گولی..............................................................................................................................................82

    ب ) پایانه لاله..........................................................................................................................................................83

3-21 - ناوگان قطار شهری تبریز............................................................................................................................83

3-22 - معرفی ایستگاه های خط یک....................................................................................................................84

فصل چهارم : الگوهای تحلیلی و ارزیابی ایستگاه ها

4-1- مقدمه..................................................................................................................................................................89

4-2 - تعیین عوامل و متغییرها...............................................................................................................................89

4-2-1- عوامل موثر درارزیابی ایستگاه ها.............................................................................................................89

4-2-2- تعریف عوامل موثر درارزیابی.................................................................................................................. 90

4-2-3- متغیرهای عوامل موثر در مکانیابی ایستگاه ها...................................................................................90

4-2-4- متغییرهای بررسی......................................................................................................................................90

4-3- شاخص های انتخاب شده.............................................................................................................................95

4-4- پرسشنامه شاخص های انتخاب شده.........................................................................................................97

4-5- روش AHP....................................................................................................................................................101

4-5-1- ایجاد ماتریس مقایسه دو¬تایی.............................................................................................................101

4-5-2- محاسبه وزن های معیار..........................................................................................................................102

4-5-3- وزن دهی گزینه ها..................................................................................................................................102

4-5-4- تخمین نسبت توافق................................................................................................................................103

4-6- تحلیل فرایند سلسله مراتبی AHP برای ایستگاه یک از فاز یک قطار شهری تبریز.................103

4-6-1- ماتریس مقایسه دو تایی معیارهای بکار رفته در شاخص های کالبدی، زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی و نظم و ایمنی ایستگاه یک  تا هفت.............................................................................103

4-6-2- بررسي سازگاري در قضاوتها...................................................................................................................103

4-7- نتیجه گیری تجزیه و تحلیل ایستگاه ها با روش Ahp......................................................................136

4-8- نقشه کاربری اراضی در ایستگاه های فاز یک خط یک........................................................................142

4-8-1- نوع کاربری ها، مساحت کاربری ها و درصد سطح اشغال شده هر کاربری در ایستگاه های فاز یک................................................................................................................................................................................143

4-9- نتایج بررسی کاربری اراضی در هفت ایستگاه اول از فاز اول خط یک مترو شهری تبریز.....143    الف) نتایج بررسی کاربری اراضی در ایستگاه های شماره یک و دو از فاز اول خط یک مترو شهری تبریز........................................................................................................................................................................... 143

     ب)نتایج بررسی کاربری اراضی در ایستگاه های شماره سه وچهار از فاز اول خط یک مترو شهری تبریز..............................................................................................................................................................................146

    ج) نتایج بررسی کاربری اراضی در ایستگاه های شماره پنج، شش وهفت از فاز اول خط یک مترو شهری تبریز................................................................................................................................................................148

4-10- سازگاری کاربری ها , نقشه سازگاری کاربری های  ایستگاه ها..................................................151

فصل پنجم : آزمون فرضیه ها ، نتیجه گیری و پیشنهادها

1-5-  مقدمه ..........................................................................................................................................................156

5-2- آزمون فرضیه ­ها.............................................................................................................................................156

• فرضیه اول...................................................................................................................................................157
• فرضیه دوم...................................................................................................................................................157
• فرضیه سوم.................................................................................................................................................158

5-3- نتیجه گیری....................................................................................................................................................159

5-4-پیشنهادات.........................................................................................................................................................161