چکیده :

مرز به پدیده ای فضائی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده ومطابق قواعدی خاص درمقابل حرکت انسان، انتقال کالا، نشر افکار و ... مانع ایجاد می کند. یکی از مباحث مهم در مورد مرزهای بین المللی، نقش و کارکردهای مختلف مرز و از آن مهمتر شناخت عوامل مختلف موثر بر آنها است. صاحبنظران و کارشناسان نقش ها و کارکردهای متفاوتی را برای مرزها برشمرده اند که از جمله می توان به مواردی مانند جداکنندگی، یکپارچه سازی‌، کشمکش ‌و ارتباط، حدید حدود منطقه اعمال حاکمیت و قدرت حکومت، شکل دهی به مناسبات اقتصادی و سیاسی بین حکومتها، مانع دفاعی واقتصادی و ...اشاره کرد.

در قوانين بين المللي منظور از راه هوايي دالانهاي تعريف شده توسط كشورها است كه براي حركت هواپيماها در مسيرهاي مشخص بر فراز آسمان يك كشور تعيين مي نمايند و مي بايست هواپيماهاي ترانزيت مطابق قوانين ايكائو در داخل اين دالانهاي هوايي كه ارتفاع و عرض مشخصي دارند و در روي نقشه مشخص شده حركت نمايند ليكن مرزهاي هوايي شامل امتداد مرزهاي جغرافيايي يك كشور در روي زمين تا امتداد جو مي باشد و ورود به آنها توسط هواپيماهاي تجاري و غير تجاري منوط به هماهنگي و اخذ اجازه از دولت ميزبان با رعايت امنيت كشور ميزبان مي باشد بنابراين مرز هوايي از اهميت بيشتري در مطالعات ژئوپليتيك برخوردار مي باشد.

نتایج حاصل از این پایان نامه نشان می دهد که مرزهای هوایی چگونه می تواند مناسبات ژئوپوليتیک جمهوری اسلامی ایران را متحول نماید؟

واژه هاي كليدي: مرزهاي هوايي، نقش و كاركرد مرزهوايي، مناسبات ژئوپليتيك، جمهوري اسلامي ايران.

فهرست مطالب

عنوان                                                             شماره صفحه

چکیده 1

فصل اول کلیات تحقیق 2

1-1 مقدمه 3

1-2 بيان مسأله 4

1-3 مساله تحقيق 4

1-4 فرضيه ها 4

1-5 سوابق مربوط 5

1-6 اهداف تحقيق 5

1-7 ضرورت تحقيق 5

1-8 روش تحقيق 6

1-9 محدوده مورد مطالعه 7

1-10 بهره وران تحقيق 7

1-11 واژه ها و مفاهيم 7

1-12 محدوديتهاي تحقيق 7

فصل دوم مبانی نظری تحقیق 8

2-1 مقدمه 9

2-2 مبانی نظری 9

2-3 انواع خطوط مرزی زمینی 10

2-4 خطوط مرزی دریایی 10

2-5 حمل ونقل: مسافرت هوائی، زمینی، دریایی، راه آهن 13

2-5-1 مسافرت از طریق هوائی 13

2-5-2 مسافرت از طریق زمینی 13

2-5-3 مسافرت از طریق دریایی 14

2-5-4 مسافرت از طریق راه آهن 14

2-5-5 سایر مرزها 14

2-6 مرز بین المللی 16

2-6-1 مهمترين عوامل ژئوپوليتيكي موثر بر كاركرد مرزهاي بين المللي 19

2-6-1-1 نظامهاي سياسي كشورهاي همسايه در دو سوي مرز و نوع نگرش كشورهاي همسايه نسبت به يكديگر 19

2-6-1-2 پيمانهاي سياسي – نظامي كشورهاي هم مرز با قدرتهاي فرامنطقه اي 20

2-6-1-3 نوع نگرش و رفتار حكومتها نسبت به مرز 23

2-6-1-4 ثبات بي ثباتي در كشورهاي همسايه و مرز 28

2-7 آشنایی با پیمان شیکاگو 30

2-8 منشور ايكائو 31

2-8-1 انكسهاي ايكائو 32

2-8-2 مناطق ايكائو 34

2-9 قانون هواپيمايي كشوري 37

2-10 پیشینه پژوهش 38

فصل سوم مواد و روش تحقیق و ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه 40

3-1 مقدمه 41

3-2 روش های اجرای پژوهش 41

3-2-1 روش پژوهش 43

3-2-2 جامعه آماري پژوهش 44

3-2-3 نمونه آماري پژوهش و تعيين حجم آن 44

3-2-4 روش هاي گردآوري اطلاعات و ابزار سنجش 45

3-3 مرزهای جغرافیایی و سیاسی ایران 45

3-4 مرزهای سیاسی کنونی ایران 46

3-5 مرز ايران و افغانستان 47

3-6 مرز مشترک ايران وپاکستان 52

3-7 مرز مشترک ایران و ترکمنستان 52

3-8 اهميت مرز هوايي 53

3-9 اتحاد سه جانبه ميان IATA ،  ACI و ‍CANSO  در راستاي مذاكره درمورد تهديدات موجود در مناطق مورد ناقشه براي صنعت هواپيمايي 56

3-9-1 روند رو به رشد ترافيك مسافري و باري در ماه مي 56

3-10 بررسی انکس ها 58

3-11 بررسی نقشه های هوایی مرزی ایران 59

3-12 ایجاد زیرسیستم های نرم افزاری 71

فصل چهارم یافته های تحقیق 74

4-1 مقدمه 75

4-2 شناسایی عوامل تاثیر گذار بر مدیریت ترافیک هوایی کشور 75

4-3 برنامه ریزی هماهنگ و یکپارچه امور ترافیک هوایی کشور 79

4-4 برنامه ریزی در خصوص مسایل مربوط به مسیرهای هوایی 81

4-5 طراحی، توسعه و پیاده سازی سیستم جامع برنامه ریزی زمانهای پرواز 81

4-6 شاخص‌های پایه‌ای عملیاتی صنعت حمل و نقل هوایی کشور 83

4-6-1 آمار های گرد آوری شده از سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی 85

4- 7سازمان بین المللی هوانوردی كشوری 85

4-8 پیشبینی ایكائو در مورد ترافیک مسافری مناطق مختلف جهان 86

4-9 ترافیك هوایی خاورمیانه 87

4-10 انجمن بین‌المللی فرودگاه‌ها 89

4-11 آمار پرواز های عبوری و مجموع پروازهای بین سالهای 68 الی 92 91

فصل پنجم ارزیابی فرضیه ها، نتیجه گیری و پیشنهادها 92

5-1 مقدمه 93

5-2 تجزیه و تحلیل جابجایی مسافردرکل فرودگاهها 94

5-3 تجزیه و تحلیل جابجایی بار و محصولات پستی درکل فرودگاهها 95

5-4 تجزیه و تحلیل میزان کالاهای وارداتی و صادراتی از طریق خطوط هواپیمایی 96

5-5 تجزیه و تحلیل تعداد پرواز های داخلی و بین المللی 97

5-6 تجزیه و تحلیل تعداد ترافیك هوایی خاورمیانه به تفكیك مناطق مختلف 98

5-7 تجزیه و تحلیل آمار انجمن بین المللی فرودگاه ها 98

5-8 نتیجه گیری 98

5-9 پیشنهادات پايان نامه 105

منابع 109

Abstract 112

فهرست نمودارها

عنوان                                                             شماره صفحه

نمودار 2-1   مدل تأثير عوامل ژئوپليتيك بر كاركرد مرزها ( منبع : زرقاني ،‌1386 : 186 ) 18

نمودار 2-2 توليد كنندگان مهم ترياك جهان 24

نمودار 2-3 كشت و توليد ترياك در افغانستان در چهار مقطع تاريخي متفاوت 1990- 2007 25

نمودار 2-4  عدم تعادل در شاخصهاي توسعه در استانهاي مرزي كشور 26

نمودار 4-1 روند تغییرات نشست و برخاست پروازهای مختلف از سال 1377 تا 1385 76

نمودار 4-2 میزان تغییرات قیمت نفت و سرانه تولید ناخالص داخلی در کشورهای خاور میانه 85

نمودار 4-3  ترافیك هوایی خاورمیانه به تفكیك مناطق مختلف برای بازه زمانی 1997 الی 2007 میلادی 88

نمودار 4-4  پیش بینی انجمن بین المللی فرودگاه‌ها در مورد ترافیك مسافری كل دنیا 89

نمودار 4-5 آمار پروازهاي عبوري و مجموع پروازها بين  سالهاي (68-92) بر فراز FIR  تهران 91

نمودار 5-1  روند جابجایی مسافرین از سال 1354 تا 1391 95

نمودار 5-2 وضعیت بار و محمولات پستی جابجا شده در بخش حمل و نقل هوایی 96

نمودار 5-3 میزان کالاهای وارد شده به کشور و صادر شده از آن به وسیله هواپیماها 96

نمودار 5-4 نمایی از تعداد کل پروازهای انجام شده در کشور از سال 1355 تا 1389 97

نمودار 5-5 تعداد مناطق نظامي 106

نمودار 5-6 تقسيم بندي مناطق 107

نمودار 5-7 تقسیم بندی مناطق ممنوعه 107

فهرست شکل ها

عنوان                                                             شماره صفحه

شکل 1-2 امضا کنندگان معاهده شیکاگو 31

شکل 3-1 نحوه ارتباط سیستم جامع برنامه ریزی زمانهای پرواز با پایگاه داده ها 72

شکل 4-1 جریان داده ها در واحد مرکزی کنترل ترافیک هوایی 82

فهرست نقشه ها

عنوان                                                             شماره صفحه

نقشه 3-1 كاهش ترافيك هوايي در ايران و همزمان افزايش آن در منطقه 59

نقشه 3-2 منطقه آموزشی (Caution  Areas) 60

نقشه 3-3 مناطق جنگی (Danger  Areas  ) 61

نقشه 3-4 نواحی مطلقا ممنوعه (Prohibited Areas) 61

نقشه 3-5  نواحی با دسترسی محدود (Restricted Areas) 62

نقشه 3-6 مناطق بررسی شده (Confined Areas) 62

نقشه 3-7 مسير هوايي G202 63

نقشه 3-8 مقايسه مسير تهران –دمشق 64

نقشه 3-9 بسته شدن مسير هوايي UP574 (Upper Papa) از مرز آذربایجان تا امارات 64

نقشه 3-10 بسته شدن مسيرهاي هوايي منتهي به PG 65

نقشه 3-11 بررسی ترکیه 66

نقشه 3-12 بررسی تغییرات مسیر عراق ترکیه 66

نقشه 3-13 وضعيت آتي افزايش راههاي هوايي 67

نقشه 3-14 افغانستان (ايجاد مسيرهاي  مستقيم) 67

نقشه 3-15 تركمنستان (ايجاد مسير هاي مستقيم) 68

نقشه 3-16 امارات و مسقط (ايجاد مسير هاي مستقيم) 69

نقشه 3-17 آنتن های رادار (Radar Antennas) 69

نقشه 3-18 نواحی تحت پوشش کنترل زمین به هوا (  RCAG Antennas) 70

نقشه 3-19 نقاط مشترک (Common Points) 70

نقشه 3-20 همسایگان مرزی 73

فهرست جدول ها

عنوان                                                             شماره صفحه

جدول 2-1 الگوي نوع همكاري كشورها و تأثير آن بر كاركرد مرزها 20

جدول 3-1 کلانتر مرز 51

جدول 3-2 خلاصه درصد تغيير ترافيك جهاني در ماه آوريل 57

جدول 4-1  شاخص‌های پایه‌ای عملیاتی صنعت حمل و نقل هوایی کشور 83

جدول 4-2  پیشبینی ایكائو در مورد ترافیک مسافری مناطق مختلف جهان (میلیارد مسافر- کیلومتر) 86

جدول 4-3  پیشبینی ایكائو در مورد ترافیک باری مناطق مختلف جهان (میلیون تن- کیلومتر) 87

جدول 4-4  پیشبینی ایكائو درمورد تعداد مسافر خاورمیانه به تفكیك مناطق مختلف دنیا (هزار نفر) 88

جدول 4-5  پیشبینی  ACIدر مورد تعداد مسافر مناطق مختلف (میلیون نفر) 90

جدول 4-6  پیشبینی  ACIدر مورد میزان رشد ترافیک مسافری مناطق مختلف (درصد) 90

جدول 5-1  الگوي نوع همكاري كشورها و تأثير آن بر كاركرد مرزها 99