چکیده

یکی از ارکان صنعت گردشگری وجود جاذبه های گردشگری بویژه جاذبه های طبیعی است که سرمایه اولیه صنعت گردشگری را تشکیل می دهند. دریاها، جنگلها، مراتع، کوهها، دره ها، آبشارها، معادن، چشمه‎ها از جمله جاذبه ها ی اکوتوریستی می باشند. استان گیلا ن با مناظر دل انگیز طبیعی، کوه، دریا، جنگل، مرتع، سواحل زیبا ، آبشار ها، مزارع برنج، باغات چای و مرکبات وغیره  نیز ازجمله استانهایی است که همیشه  طبیعت گردان را به سوی خود جذب کرده و از نظر اشکال مختلف اکوتوریسم  و ژئوتوریسمی از قابلیت بالایی برخوردار است. شهرستان شفت با دارا بودن اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، منابع آب غنی، دریا، کوهستان، باغات سرسبز، استخرهای طبیعی (تالاب)، آثار تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی همیشه مقصد خوبی برای مسافرین بومی استان و غیر بومی می باشد.

این پایان نامه با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت پرداخته و هدف اصلی تحقیق در این مطالعه ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) و شناسایی اشکال ژئومورفولوژی در حوضه وارائه راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری شهرستان  شفت می باشد. مطالعات انجام شده در حوضه فوق نشان داده که در این حوضه کاربریهای ژئوتوریسمی متعددی یافت شده واین حوضه یکی ازحوضه های کوهستانی استان گیلان بوده که بدلیل تغییر کاربری و تخریب پوشش گیاهی بخصوص درسرچشمه (شهرک امامزاده ابراهیم) اشکال ژئومورفولوژی متفاوتی از خود بجا گذاشته است که برخی از این اشکال ناشی از عملکرد انسان در این محدوده به دلیل فعالیتهای عمرانی بوده است. مهمترین اشکال ژئومورفولوژی بوجود آمده که افراد علاقمند زیادی از طبیعت گردان را بسوی خود جذب کرده ودراین حوضه میتوان دید عبارتند از انواع دامنه‎ها، پرتگاههای رودخانه ای وتراسهای آبرفتی، لغزش، دره ها، میاناب، خط الراسهای فرعی و اصلی، اشکال مختلف فرسایش، مخروط افکنه و ریزش بیان نمود. وجود رودخانه امامزاده ابراهیم همراه با جریان آب دایمی، پوشش گیاهی بکر جنگلی، وجود درختان راش با ردیفهای منظم، بستر عریض رودخانه با شرایط متنوع در نقاط مختلف از جمله سنگلاخی و غیر سنگلاخی، وجود تراسهای آبرفتی در کنار رودخانه‎ها، وجود مکانهای مذهبی از جمله امامزاده ابراهیم، امامزاده اسحاق و خواهرش و بابا رکاب، وجود بازار روز و بازار فصلی در چوبر و امازاده ابراهیم و سایرعوامل طبیعی و انسانی دیگر که برای گردشگران طبیعت دوست جالب می باشد. خود باعث شده که توان این منطقه را از نظر توریست و گردشگری بتوان به راحتی مورد ارزیابی قرار داده و با یک برنامه ریزی منسجم نسبت به استفاده بهینه از این سرمایه های خدادادی نهایت بهره را برد.

واژگان کلیدی: ارزیابی، توان، کاربری،  ژئوتوریسم، رودخانه امامزاده ابراهیم، شهرستان شفت

فهرست مطالب

عنوان                                                     صفحه

چکیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 بیان مسئله 4

1-2 سوال تحقیق 4

1-3 اهداف تحقيق 4

1-4 فرضيه‌های تحقیق 5

1-5 روش تحقيق 5

1-6 روش گردآوري اطلاعات 5

1-7 ابزار گردآوري اطلاعات 5

1-8 روش تجزيه و تحليل اطلاعات 6

1-9  قلمرو تحقیق 6

1-10 مشکلات تحقیق 6

1-11 واژه ها و مفاهیم 8

فصل دوم: مرور منابع ، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 ادبیات تحقیق 10

2-1-1 کاربری اراضی 10

2-1-2 کاربری زمین 10

2-2 توانهای محیطی 10

2-3 جغرافیا و محیط 10

2-4 مفهوم محیط در جغرافیا 11

2-5 محیط طبیعی 11

2-6 اهمیت جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی منطقه 12

2-7 ژئوتوريسم 13

2-7-1 تاریخچه ژئوتوریسم 13

2-7-2 اهداف ژئوتوريسم 13

2-7-3 عوامل پیدایش پدیده‌های ژئوتوریسم 14

2-7- 3-1 فرسايش، خالق پديده‌هاي ژئوتوريسم 14

2-7-3-2 قوانین و مقررات ژئو توریسم 15

2-8 آمایش 15

2-9 آمایش سرزمین 15

2-9-1 اهداف آمایش سرزمین 16

2-10 جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین 16

2- 11 مدیریت محیط 17

2-12 مشارکت ژئومورفولوژی درمدیریت محیط 17

2-13 کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی عمران حوضه های رودخانه ای 18

2-14 خصوصیات حوضه های آبریز نواحی مرتفع 18

2-15 خصوصیات حوضه های آبریز نواحی پست 19

2-16 پیشینه تحقیق 19

فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش

3-1داده ها.......................................... 29

3-2 روش کار......................................... 32

3-2-1 روش کرجینگ.................................... 32

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1 موقعيت 34

4-2 توپوگرافي 34

4-3  خاك 37

4-4  پوشش گياهي و كاربري اراضي 39

4-5 زمين شناسي 42

4-6 فيزيوگرافي 46

4-6-1 حوضه آبريز 46

4-6-2 خصوصيات ژئومتري حوضه 46

4-6-3 شيب حوضه 48

4-6-3-1 نقش درجه شيب در فرسايش خاك 48

4-7 هيدرولوژي 50

4-7-1 بررسي آبدهي فصلي حوضه امامزاده ابراهیم 50

4-7-2 تداوم جریان رودخانه ای 51

4-7-3 ارتفاع آب جاري شده 51

4-7-4 آب نمود يا هيدروگراف طبيعي حوضه امامزاده ابراهیم 52

4-8-اقلیم 53

4-8-1 انتخاب پايه زماني مشترك 53

4-8-2 تواتر طبيعي بارندگيهاي سالانه 53

4-8-3  بارندگي ماهيانه 56

4-8-4  توزيع فصلي بارش و رژيم بارندگي 58

4-8-5 درجه حرارت 59

4-8-5-1 رژیم حرارتی 62

4-8-5-2 روند تغییرات میانگین ماهانه دما 63

4-8-5-3 بررسی میانگین دمای ماهانه حداقل و حداکثر مطلق 65

4-8-5-4 تغییرات روزانه و فصلی دما 65

4-8-5-5 رژیم فصلی دما در حوضه 65

4-8-6 برف 67

4-8-7 تعداد روزهاي يخبندان 68

4-8-8 رطوبت نسبي 70

4-8-9 تبخير 71

4-8-10 ساعات آفتابي و مقدار ابرناكي 73

4-8-11 طبقه بندي اقليمي 75

4-8-11-1 روش دمارتن اصلاح شده 75

4-8-11-2 منحني آمبروترميك 75

4-9 توان کاربری رودخانه امام زاده ابراهیم 76

4-10 زمین شناسی و ژئوتوریسم 77

4-11 آب و هوا و ژئوتوریسم 79

4-12 مراتع و ییلاقات 80

4-13 شبکه آب و ژئوتوریسم 82

4-13-1 رودخانه سله مرز 85

4-13 -2- رودخانه و یسرود 86

4-13 -3- رودخانه کیش خاله 87

4-14 آبشار 88

4-15 چشمه‌های معدنی 89

4-16 پوشش گیاهی و ژئوتوریسم 89

4-16-1 جنگل‌های  حوضه ی امام زاده ابراهیم 91

4-16-2 جنگل‌ها ی سر سبز دورودخان 92

4-16-3- جنگل‌های شاه بلوط روستای ویسرود 93

4-17 نيمرخ‌ توپوگرافي و ژئوتوریسم 96

4-18 مناطق مستعد ژئوتوریسم دررودخانه امامزاده ابراهیم (ع) 100

4-18-1 دره ها 101

4-18-2 تراس آبرفتی 102

4-18-3 مآندر 104

4-18-4 قله 105

4-18- 5- میانآب 106

4-18-6 خط الراس اصلی 107

4-18-7 خط الراس فرعی (یال) 108

4-18-8 پرتگاه رودخانه ای 109

4-18-9 مخروط افکنه 110

4-18-10 اشکال فرسایش درحوضه 111

4-18-10-1  فرسایش سطحی 112

4-18-10-2 فرسایش شیاری 112

4-18-10-3  فرسایش خندقی 113

4-18-10–4  فرسایش آبراهه ای 114

4-18-10- 5 فرسایش توده ای 116

4-19 لغزش 117

4-19-1- زمین شناسی و لغزش 119

4-19-2 لغزش زمین و لیتولوژی 120

4-19-3  لغزش و پراکندگی آنها در آبراهه ها 120

4-19-4 لغزش و توپوگرافی 121

4-20 ریزش 122

4-21 رسوبگذاری 123

4-22 دامنه 125

4-23 ارزیابی بهترین نقاط از نظر گردشگری 125

4-24 قابلیت‌ها و نقاط قوت رودخانه امامزاده ابراهیم در بخش آب 127

4-25 تنگناها و محدویت‌های توسعه در زمینه بهره‌برداری از منابع آب 128

4-26 تنگناهای موجود در زمینه منابع اراضی خاک 129

4-27 تنگناها و محدودیت‌های حفظ و توسعه جنگل‌ها 129

4-27-1 محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی 129

4-27 -2 محدودیت‌ طبیعی 129

4-28 تنگناهها و محدودیت‌ها در زمینه توسعه گردشگری حوضه امامزاده ابراهیم 129

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 بحث و نتیجه گیری 132

5-2 فرضيه‌های تحقیق 135

5-3 پیشنهادات 136

منابع و مآخذ 139

فهرست جداول

عنوان                                               صفحه

جدول 3-1 میانگین بارش سالانه حوضه امامزاده ابراهیم در ايستگاه چوبر 29

جدول 3-2 ميانگين دبي ماهيانه  ايستگاه  مبارک آباد 29

جدول 3-3 ميانگين فصلي دبي ايستگاه مبارک آباد 29

جدول 3-4 برآوردحجم جريان‏ماهانه ومتوسط سالانه ایستگاه  مبارک آباد 30

جدول 3-5 برآورد ارتفاع متوسط رواناب ماهانه وسالانه  ایستگاه  مبارک آباد 30

جدول 3-6 برآورد ضريب روان آب ( هرز آب ) ماهانه و سالانه حوضه امامزاده ابراهیم 30

جدول 3-7 جدول مقايسه اي مقادير بارندگي و رواناب در حوضه آبريز امامزاده ابراهیم 31

جدول 4-1 توزيع شيب به سطح حوضه امامزاده ابراهیم 48

جدول 4-2 فاكتورهاي فيزيوگرافي حوضه آبريز امامزاده ابراهیم 49

جدول 4-3 ميانگين فصلي دبي ايستگاه مبارک آباد 50

جدول 4-4 برآورد ارتفاع متوسط رواناب ماهانه وسالانه  ایستگاه  مبارک آباد 52

جدول 4-5 ميانگين دبي ماهيانه  ايستگاه  مبارک آباد 52

جدول 4-6 بارش سالانه و ميانگين متحرك 3 و 5 ساله در ايستگاه چوبر 54

جدول 4-7 برآورد متوسط بارندگي حوضه آبريز امامزاده ابراهیم 56

جدول 4-8 توزيع فصلي بارش و درصد آن به كل سال 58

جدول 4-9 متوسط درجه حرارت ماهانه ایستگاههای اطراف حوضه بر حسب سانتیگراد 61

جدول 4-10 توزیع درجه حرارت متوسط ماهانه و سالانه برحسب سانتیگراد در حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 61

جدول 4-11 داده های درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 62

جدول 4-12 تغییرات ماهانه درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 63

جدول 4-13رژیم فصلی و درصد فصل درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 66

جدول 4-14 آمار برف ماهيانه حوضه امامزاده ابراهیم( 82 – 1372 ) 68

جدول 4-15 تعداد روزهاي يخبندان برحسب ماههاي سال 69

جدول 4-16 ميانگين رطوبت نسبي ايستگاههاي معرف برحسب درصد 70

جدول 4-17 ميانگين تبخير از طشت در ايستگاه معرف 72

جدول 4-18 ابرناكي ماهيانه حوضه امامزاده ابراهیم 73

جدول 4-19 ساعات آفتابي حوضه امامزاده ابراهیم 74

جدول 4-20 مناطق  ارتفاعی و دره های منتهی به کوهها ی حوضه آبريز امام زاده ابراهیم (ع) 97

فهرست اشکال

عنوان                                               صفحه

شکل 4-6 توزيع شيب به سطح حوضه امامزاده ابراهیم 49

شکل 4-7 ميانگين فصلي دبي ايستگاه مبارک آباد 51

شکل 4-8 هيدروگراف حوضه امامزاده ابراهیم ايستگاه مبارک آباد 53

شکل 4-9 تغييرات سال‏به‏سال بارندگي و ميانگين ‏متحرك3 و5 ساله‏ حوضه امامزاده ابراهیم 55

شکل 4-10 میانگین بارندگی سالانه حوضه امامزاده ابراهیم 56

شکل 4-11 پراكندگي بارش ماهانه در حوضه امامزاده ابراهیم 57

شکل 4-12 توزيع فصلي بارش و درصد آن به كل سال در حوضه آبريز امامزاده ابراهیم 58

شکل 4-13 رژیم حرارتی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 63

شکل 4-14 تغییرات ماهانه درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 64

شکل 4-15 ضریب تغییرات ماهانه دما C. V. و انحراف از معیار S. D حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 64

شکل 4-16 درصد فصلی درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 66

شکل 4-17 برف ماهيانه حوضه امامزاده ابراهیم 68

شکل 4-18 روزهاي يخبندان برحسب ماههاي سال در حوضه امامزاده ابراهیم 69

شکل 4-19 درصد ابرناكي حوضه امامزاده ابراهیم 73

شکل 4-20 متوسط ماهيانه ساعات آفتابي حوضه امامزاده ابراهیم 74

شکل 4-21 اقلیم نمای آمبرژه در حوضه امامزاده ابراهیم 75

شکل 4-22 منحني آمبروتروميك حوضه امامزاده ابراهیم 76

عکس 4-23 توان کاربری رودخانه امامزاده ابراهیم 77

عکس 4-24 نمایی از فرایندهای زمین ساختی در حوضه امامزاده ابراهیم 78

عکس 4-25 نمایی از خشک رودهای فصلی با بستر سنگلاخی در حوضه امامزاده ابراهیم 78

عکس 4-26 نمایی از طبیعت سرسبز حوضه امامزاده ابراهیم و گردشگران  اطراف رودخانه اصلی 79

عکس 4-27 نمایی از شرایط آب وهوایی مناسب در حوضه امامزاده ابراهیم 80

عکس 4-28 مراتع و ییلاقات حوضه امامزاده ابراهیم 81

عکس 4-29 نمایی از رودخانه اصلی امامزاده  ابراهیم  و سدهای مهار سیلاب 82

عکس 4-30 نمایی دوراز طبیعت بستر عریض رودخانه امامزاده ابراهیم 83

عکس 4-31  نواحی کوهستانی 84

عکس 4-32 نمایی از رودخانه سله مرز در حوالی روستای سله مرز 85

عکس 4-33 نمایی از زیرشاخه بزرگ ویسرود در سمت راست رودخانه اصلی 86

عکس 4-34 نمایی از رودخانه کیش خاله در حوالی روستای تنز 87

عکس 4-35 آبشار های کوچک طبیعی و سدهای  مصنوعی برای مهار سیل 88

عکس 4-36 سنگهای سرگردان در وسط رودخانه اصلی نشان دهنده  سیلابی بودن حوضه 89

عکس 4-37 پوشش  بکر جنگلی  در مسیر راه  اصلی امامزاده ابراهیم 90

عکس 4-38 پوشش جنگلی حوضه امامزاده ابراهیم در بالتر از بازار چه فصلی 91

عکس 4-39 جنگل‌ها ی سر سبز  در روستای دورودخان 92

عکس 4-40 جنگل‌های شاه بلوط در روستای ویسرود 93

عکس 4-41 معابر و چشم‌اندازهای خیره کننده امام زاده اسحاق 94

شکل 4-42 نقشه راههای حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 95

شکل 4-43 نیمرخ توپوگرافی در بخش شمالی حوضه 98

شکل 4-44 نیمرخ توپوگرافی در بخش میانی حوضه 98

شکل 4-45 نیمرخ توپوگرافی در بخش جنوبی حوضه 98

شکل 4-46 نقشه محلهای توپوگرافی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم شفت 99

عکس 4-47 رودخانه امامزاده ابراهیم و بستر سنگلاخی آن در بالاتر از امامزاده 100

عکس 4-48 دره های کوچک و بزرگ در ارتفاعات حوضه 102

عکس 4-49 تراس ابرفتی جوان و قدیمی در کنار هم در حوالی بازار چوبر 103

عکس 4-50 راه ارتباطی مبارک آباد برروی تراس آبرفتی قدیمی 103

عکس 4-51 نمایی تراس های آبرفتی  قدیم و جدید درحاشیه رودخانه اصلی بعد از ویسرود 104

عکس 4-52 نمایی از مآندر بوجود آمده در رودخانه اصلی 105

عکس 4-53 قله های کوچک و بزرگ در کناریالهای جنگلی درحاشیه راست 105

عکس 4-54 میاناب در نمایی دور همراه با پوشش گیاهی 106

عکس 4-55 خط الراس اصلی در حوضه امام زاده ابراهیم 107

عکس 4-56 خط الراس فرعی در حوضه امامزاده ابراهیم 108

عکس 4-57 پرتگاه رودخانه ای در سمت راست با ارتفاع 20متر 109

عکس 4-58 مخروط افکنه بزرگ در اطراف لاسک و شالیزار های برنج 110

عکس 4-59 پل آهنی در رودخانه امامزاده ابراهیم و عملیات آبخیزداری در اطراف پل 111

عکس 4-60 فرسایش کناررودخانه ای و تخریب پل در روی رودخانه در مبارک آباد 111

عکس 4-61 نمایی از فرسایش سطحی در ارتفاعات حوضه امامزاده ابراهیم 112

عکس 4-62 نمایی از فرسایش شیاری در حوضه ی امامزاده ابراهیم 113

عکس 4-63 نمایی از یک فرسایش خندقی در ارتفاعات حوضه امامزاده ابراهیم 114

عکس 4-64 نمایی از فرسایش کنار رودخانه ای در اطراف  سلمرز 115

عکس 4-65 نمایی از فرسایش آبراهه ای در رودخانه اصلی و عملیات آبخیزداری 115

عکس 4-66 نمایی از اشکال فرسایش در روی دامنه 117

عکس 4-67 لغزش دامنه در حوالی بابا رکاب کنار راه ارتباطی 118

عکس 4-68 لغزش دامنه در روستای سلمرز کنار راه ارتباطی 119

عکس 4-69  لغزش زمین 119

عکس 4-70 لغزش دامنه پایین در طی زمانی دور 120

عکس 4-71 نمایی از لغزش دامنه ای در کنار راه اصلی در حوالی لاسک 121

عکس 4-72 نمونه ای از لغزش در کنار راه ارتباطی با ارتفاع بالا 121

عکس 4-73 نمونه ای از ریزش در کنار راه ارتباطی 123

عکس 4-74 تجمع رسوبات در وسط رودخانه اصلی و تشکیل جزایر رودخانه ای 124

عکس 4-75 تجمع رسوبات در سمت چپ رودخانه اصلی 124

عکس 4-76 نمایی دور از یک دامنه در حوضه امامزاده ابراهیم 125

فهرست نقشه ها

عنوان                                                            صفحه

شکل 1-1 نقشه موقعیت 7

شکل 4-1 نقشه توپوگرافی حوضه آبریز امام زاده ابراهیم شفت 36

شکل 4-2 نقشه اراضی و خاک حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 38

شکل 4-3 نقشه کاربری و پوشش اراضی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 41

شکل 4-4 نقشه زمین شناسی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 45

شکل 4-5 نقشه شبکه آب................................ 47

شکل 4-6 نقشه بارندگی................................ 59

شکل 4-7 نقشه دما.................................... 67

شکل 4-42 نقشه راههای حوضه آبریز امامزاده ابراهیم..... 95

شکل 4-46 نقشه محلهای توپوگرافی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم شفت    99