چکیده:

همانطور که می دانیم با افزایش چشمگیر جمعیت و توسعه مدرن و صنعتی شدن شهرها، مشکلات افراد بیشتر، که در کنار این مشکلات مسئله فراغت افراد مطرح شد با توجه به کمبود امکانات فراغتی در جامعه ما باعث شد دست اندرکاران و برنامه ریزان شهری را به فکر انداخت تا به منظور غلبه بر این مشکل راهکارهایی را ارئه کنند که یکی از این راهکارها برای غلبه بر چنین مشکلاتی،استفاده از منابع فراوان و غنی بود که باعث جذب گردشگر شود تا بتواند حضوری فعالانه داشته و در رقابت با کشورهای دیگر در این عرصه سهمی شایسته و درخور داشته باشند.

البته کشور ایران با توجه به پیشینه تاریخی گرانبها و موقعیت جغرافیایی خود دارای ظرفیتهای فرهنگی و تاریخی زیادی برای رسیدن به توسعه در زمینه گردشگری می باشد. که برای رسیدن به این اهداف نیاز به تأمین زیرساختهای مناسب، مدیریت بهینه و همکاری دستگاههای ذیربط می باشد تا جامعه ایران بتواند با توجه به ضعف هایی که در این زمینه ها دارد موفق بشود.

بنابراین نباید این مسائل را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم. از بعد اقتصادی، گردشگری به عنوان یکی از عوامل بهبود و رشد اقتصادی است. زیرا با فراهم کردن زیرساخت ها در این زمینه باعث ایجاد اشتغال، درآمدزایی، ارزش افزوده منابع محیط می شود. که گردشگری نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ ارائه خدمات و همچنین از بعد فرهنگی تأثیرات بسیار مهمی دارد. زیرا باعث اثبات ارزشهای فرهنگی جوامع، معرفی ارزشهای بومی منطقه و گشودن جوامع بر روی مردم جوامع خارجی و توسعه ظرفیتهای مناطق
می شود که به همین دلیل است که نباید مقوله گردشگری را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم.

بافت قدیمی نیز به عنوان یکی از قطبهای گردشگری در شهر سمنان نیازمند توجه و امکان نظر بیشتر بوده تا در گردشگری به نحو مطلوب ایفای نقش نمایند.

که در این راستا فرضیات تحقیق به شرح ذیل تنظیم شده است:

الف) به نظر می رسد شناخت ظرفیتهای توریستی عناصر و اجزای فرهنگی بافت قدیم(تبلیغات کارا)
می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه داشته باشد.

ج) به نظر می رسد سرمایه گذاری مناسب (در راستای تأسیسات وتجهیزات زیربنایی) ­می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری شهر سمنان ایفا نماید.

در این پژوهش سعی شده تا در کنار مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی و استفاده از آمار و اطلاعات سازمان های مختلف و همچنین مقالات و تحقیقات مختلف و در نهایت تجزیه و تحلیل با استفاه از مدلSWOT دیدگاه جامع تری نسبت به مقوله گردشگری کسب گردد. که در این موضوع با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات و آگاهی از مشکلات راهکارهایی جهت بر طرف کردن آنها ارائه شده که هر چند برنامه و راهکار به تنهایی نمی تواند باعث حل فوری مشکلات باشد.

اما با توجه به برنامه ریزی در این مقوله به خصوص تفکیک نکردن آن از موضوع برنامه ریزی شهری می توان گاهی در جهت کم کردن مشکلات در این زمینه برداشت.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                      صفحه

 

فصل اول: کلیات تحقیق

چکیده...................................... 1

پیشگفتار................................... 2

مقدمه...................................... 3

1-1- طرح مسئله............................. 6

2-1- اهداف تحقیق........................... 11

3-1-سؤالات اصلی تحقیق....................... 13

4-1- فرضیات تحقیق.......................... 13

5-1- پیشینه تحقیق.......................... 13

   5-1-1-مجموعه مقالت(پیشینه تحقیق)...... 15

6-1- روش تحقیق............................. 16

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

1-2-تعریف و مفهوم گردشگری.................. 19

2-2-توریست................................. 19

3-2-تعریف لغوی بافت فرسوده و قدیمی......... 19

4-2-مفهوم بافت قدیم شهری................... 20

5-2-تعریف انواع بافت....................... 20

6-2-نظریه های گردشگری در ایران و جهان...... 21

7-2-نگرش ها و دیدگاهها در موردبافت قدیم.... 22

7-2-1-نگرش موزه ای......................... 22

7-2-2-نگرش سلولی........................... 23

7-2-3-نگرش ارگانیستی(ارگانیکی)............. 24

8-2- مکاتب و نظریات در مورد بافت قدیم...... 25

8-2-1-نظریه اوژن ویوله سودو................ 25

8-2-2-نظریه جان راسکین..................... 25

8-2-3-نظریه محافظه کاران................... 25

8-2-4-نظریه رادیکال........................ 26

8-2-5-نظریه عقلانی.......................... 26

9-2-صنعت گردشگری در جهان................... 26

10-2-اولویت های گردشگری و گردشگرها در ایران 27

11-2-تجارب جهانی در مورد بافت قدیم......... 28

11-2-1-کشور ایتالیا........................ 29

12-2-تجارب ایرانی در مورد بافت قدیم........ 29

12-2-1-بافت یزد............................ 29

12-2-12-تجربه منطقه 12 تهران................ 29

13-2-جایگاه ایران در گردشگری جهانی......... 30

14-2-بافت قدیمی شهرهای ایران............... 30

15-2-توسعه درون شهری....................... 31

16-2-انواع گردشگری......................... 31

17-2-جاذبه های گردشگری..................... 32

18-2 گردشگری و توسعه پایدار................ 32

19-2-موانع اجتماعی و خدماتی،اجرایی در بخش گردشگری   34

20-2-تأثیرات اقتصادی-اجتماعی توریسم(توریسم و ایجاد اشتغال)   34

21-2-شهرهای خشک ایران و قابلیت های توریستی آن   35

22-2-نومونه ای از عناصر مشخص و اصلی شهر در دوره ایرانی-اسلامی 35

22-2-1-مسجد................................ 35

22-2-2-بازار............................... 37

22-2-3-ارگ و بارو.......................... 38

22-2-4-کاروانسراها......................... 39

22-2-5-محله ها............................. 40

22-2-6-آب انبارها.......................... 40

23-2-بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز.................................. 41

24-2-شناخت عناصر، ومحوطه های با ارزش تاریخی-فرهنگی،کالبدی-مذهبی........................................... 42

25-2-تدقیق اهداف کلی ساماندهی و مداخله در بافت قدیم 43

26-2-نقاط­ضعف و راهکارهای احیاء بافت قدیم... 45

27-2-روش های مرمت شهری..................... 45

28-2-نقاط ضعف.............................. 46

29-2-راهکارها جهت تجدید حیات و باز زنده سازی 46

30-2-گردشگری شهری و آثار آن بر سیما و فضای شهری 47

31-2-ضمانت توسعه پایدار گردشگری شهری با حفاظت بافت های قدیمی 50

32-2-بافت قدیمی فرهنگ نامه آموختنی یا واژگان دور ریختنی 53

33-2-اجزا و عناصر شهری بافت قدیمی.......... 54

33-2-1-چگونگی تغییر و تحولات بافت قدیم...... 57

34-2-مدلSWOT ............................. 59

 

فصل سوم: منطقه مورد مطالعه

1-مطالعات جغرافیایی شهر سمنان.............. 63

1-3-موقع جغرافیایی شهرستان سمنان........... 63

2-3-موقع جغرافیایی شهر سمنان............... 65

3-3-زمین شناسی منطقه مورد مطالعه........... 65

3-3-1-گسل ها............................... 66

3-3-1-1-گسل سمنان.......................... 66

3-3-2-ناهمواری ها.......................... 66

3-3-2-1-عوارض زمین......................... 66

3-3-2-2-شیب................................ 66

3-3-3-توپوگرافی............................ 67

4-3- مطالعات اقلیمی........................ 67

5-3-بررسی پارامترهای اقلیم شناسی در شهر سمنان   67

5-3-1-دما.................................. 68

5-3-2-یخبندان.............................. 68

5-3-3-میزان بارندگی........................ 69

5-3-4-رطوبت نسبی........................... 70

5-3-5-وضعیت باد............................ 72

5-3-5-1-گلباد سمنان........................ 72

6-3-طبقه بندی اقلیمی....................... 73

7-3-پوشش گیاهی............................. 74

8-3-منابع آب............................... 74

8-3-1-منابع آب زیرزمینی.................... 74

8-3-1-1-قنات............................... 74

8-3-1-2-چاه................................ 75

8-3-1-3-چشمه............................... 75

8-3-2-منابع آب سطحی........................ 75

9-3-معادن.................................. 76

2-ویژگی های انسانی منطقه مورد مطالعه....... 76

10-3-تغییرات و تحولات جمعیتی در شهرستان و شهر سمنان  76

11-3-بررسی ساختار سنی جمعیت شهر سمنان...... 77

11-3-1-بعد هرم سنی......................... 78

12-3-ترکیب جمعیت در بافت قدیم.............. 79

12-3-1-ترکیب سنی و جنسی بافت قدیم شهر سمنان 80

13-3-ساختمان جنسی جمعیت.................... 80

14-3-بررسی تعداد و بعد خانوار در شهر سمنان. 81

15-3-ویژگی های کیفی جمعیت.................. 81

15-3-1-زادو ولد............................ 81

15-3-2-مرگ و میر........................... 81

15-3-3-مهاجرت.............................. 81

15-3-4-ازدواج و طلاق........................ 82

16-3-نظام استقرار ساکنین بافت قدیم شهر سمنان 82

16-3-1-روند جابجایی جمعیت درون شهری در بافت قدیم    82

17-3-تحولات جمعیتی.......................... 83

3-ویژگی انسانی منطقه مورد مطالعه........... 84

18-3-بررسی­وضعیت درصد اشتغال در بخشهای مختلف اقتصادی 84

19-3-ساختار اقتصادی سمنان.................. 85

20-3-نسبت جمعیت فعال و بیکاران شهر سمنان... 86

21-3-ویژگی بخش های اقتصادی................. 87

21-3-1-کشاورزی............................. 87

21-3-2-صنعت و معدن......................... 89

21-3-3-خدمات............................... 89

22-3-گردشگری در شهر سمنان.................. 90

22-3-1-تعداد جهانگردان خارجی استفاده کننده از هتل ها در استان سمنان...................................... 90

23-3-بررسی میزان و انواع مشاغل دربافت قدیمی سمنان   91

23-3-1-بررسی مشاغل و اصناف قدیمی در بازار سمنان 93

24-3-وجه تسمیه شهر سمنان................... 94

25-3-شناخت و تحلیل ساختار کالبدی بافت قدیم در برابرجدید(شهر سمنان)..................................... 96

26-3-جاذبه های تاریخی و فرهنگی شهر سمنان... 97

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه.................................... 103

1-4-معرفی داده ها......................... 103

2-4-پیدایش شهر سمنان...................... 103

2-4-تعیین محدوده بافت بافت قدیمی شهر سمنان 105

3-4-شناخت و معرفی ساختار بافت قدیمی شهر سمنان 105

4-4-شناخت عناصر،فضاها و محوطه های با ارزش­تاریخی-فرهنگی،کالبدی ومذهبی................................................ 109

4-4-1-ارزشمندی بناها بر اساسفرهنگی و اجتماعی  110

4-4-2-ارزشمندی بناها به دلیل دارا بودن جنبه هایی از مهارتهای ویژه در ساخت بنا........................................ 110

4-4-3-ارزشمندی بنا به دلیل تعلقات آیینی و نمادین و ارتباط با آداب و سنن ملی و مذهبی................................. 110

4-4-4-ارزشمندی بناهای قدیمی به دلیل قابلیت استفاده از آن برای عملکرد امروزی.......................................... 110

5-4-عناصر ارزشمند بافت قدیمی از نظر باستان شناسی و علمی    111

5-4-1-قلعه ها............................. 111

5-4-2-برج................................. 114

5-4-3-آتشگاه.............................. 115

5-4-4-کاروانسراها و رباط­ها................ 115

5-4-5-تیمچه ها............................ 117

5-4-6-دارالحکومه.......................... 118

5-4-7-ارگ................................. 118

5-4-8-مساجد............................... 120

5-4-9-مدارس قدیمی......................... 125

5-4-10-امامزاده و بقاع متبرکه............. 125

5-4-11-آرامگاه­ها و معابر.................. 134

5-4-12-بازارها............................ 137

5-4-13-حمام­ها............................. 142

5-4-14-آب انبارها......................... 145

5-4-15-آسیاب های آبی...................... 150

5-4-16-میادین و راسته های شهر سمنان....... 150

5-4-17-معابر بافت قدیم.................... 151

5-4-18-محله ها............................ 153

5-4-19-نمونه ای از خانه های قدیمی......... 153

5-4-19-1-خانه های قدیمی فامیلی............ 153

5-4-19-2-خانه قدیمی دکتر معتمد............ 154

5-4-19-3-خانه قدیمی رنجبران............... 154

5-4-19-4-خانه قدیمی کلانتر................. 155

5-4-19-5-خانه قدیمی تدین.................. 155

6-4-گذرهای محله ای........................ 155

7-4-شکل توده ساختمانی خانه های قدیمی...... 158

8-4-بررسی چگونگی پراکنش مکان های با ارزش در ساختار کالبدی شهر دیروز وامروز.......................................... 160

9-4-محیط طبیعی و آثار آن بر کالبد بافت قدیمی  163

9-4-1-محیط طبیعی و مصالح ساختمانی بافت قدیم   164

9-4-2-محیط طبیعی و شبکه معابر بافت قدیم... 164

10-4-بررسی نقش و عملکرد اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم در ارتباط با شهر.......................................... 165

10-4-1-بررسی نقش اقتصادی بافت قدیم........ 165

10-4-2-بررسی نقش اجتماعی-فرهنگی بافت قدیم. 165

11-4-چرخه احیاء و بهسازی بافت قدیمی سمنان. 166

12-4-میزان تأسیسات و تجهیزات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم....................................... 167

13-4- تعداد بازدید کنندگان از موزه حمام پهنه(حمام حضرت)    169

2-تجزیه و تحلیل یافته ها................. 169

14-4-بررسی اثرات گردشگری عناصر بافت قدیم.. 169

14-4-1- بررسی اثرات اقتصادی گردشگری عناصر بافت قدیم    169

14-4-2- بررسی اثرات اجتماعی،فرهنگی و مذهبی پتانسیل های گردشگری عناصر بافت قدیم....................................... 171

15-4-تحلیل با استفاده از SWOT ........... 173

15-4-1-عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده  173

15-4-2- عوامل خارجی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده 174

16-4-تحلیل نقاط قوت،ضعف، فرصت ها و تهدیدها 183

17-4-اولویت بندی نهایی.................... 187

فصل پنجم: آزمون فرضیات،پیشنهادات و نتیجه گیری

1-5- آزمون فرضیات ............................ 193

2-5-تنگناها ومشکلات............................ 195

3-5- پیشنهادات................................ 196

نتیجه گیری.................................... 200

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                      صفحه

 

فصل دوم

1-2- کانون ها و قطبهای عمده توریستی جهان... 27

2-2-اولویت های گردشگری در ایران............ 27

3-2-اولویت گردشگران در ایران............... 28

4-2-انواع مکان های گردشگری................. 28

5-2-اثارت مثبت و منفی فرهنگی و اجتماعی گردشگری  35

فصل سوم

1-3- تقسیمات سیاسی شهرستان سمنان سال 1387... 63

2-3-مشخصات ایستگاه شهر سمنان............... 67

3-3-میزان دمای شهر سمنان در طولانی مدت(2005-1965) 68

4-3-میانگین و آستانه های بارندگی ماهانه سمنان در طولانی مدت(2005-1965)...................................... 69

5-3-میزان رطوبت سمنان(2005-1965)............ 70

6-3-ساعات آفتابی در شهر سمنان سال 1387...... 71

7-3-طبقه بندی اقلیمهای مختلف در طبقه بندی دمارتن    73

8-3-تعداد و میزان تخلیه سالانه قناتهای دشت سمنان در سال 53الی72........................................... 75

9-3-تغییرات جمعیت شهرستان و شهر سمنان طی سالهای 85-1335  76

10-3-جمعیت به تفکیک گروههای عمده سنی شهر سمنان85-1375    77

11-3-گروههای سنی پنج ساله شهر سمنان سال 1385 78

12-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور و شهرستان در سال 1385گروه سنی به درصد....................................... 78

13-3-روند تغییرات جمعیتی بافت قدیمی در مقایسه با کل شهر در فاصله سالهای75-1365............................... 79

14-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور،استان و شهرستان و شهر سمنان در سال1385.................................... 80

15-3-تعداد و بعد خانوار شهر سمنان طی 1385-1365  81

16-3-وضعیت مهاجران شهرستان سمنان طی دهه 1385-1365    82

17-3-مقایسه تحولات جمعیت شهرستان سمنان طی سالهای1385-1345 84

18-3-تعداد شاغلین بر حسب گروههای فعالیت اقتصادی1385-1355 85

19-3-ترکیب جمعیت فعال و غیر فعال شهر سمنان در سال 1385   86

20-3-سطح زیر کشت اراضی کشاورزی شهرستان سمنان و مقایسه آن با استان در سال 1386-1385.....87

21-3-سطح زیر کشت تولید زراعت سالانه شهرستان سمنان و مقایسه با سال 1385....................................... 87

22-3-سطح زیر کشت و میزان تولید و عملکرد محصولات دائمی استان و شهرستان سمنان سال85........................ 88

23-3-مقایسه سطح زیر کشت،میزان تولید محصولات دائمی شهرستان سمنان با استان در سال85.......................... 88

24-3-تعداد بهره برداری انواع دام سمنان و شهرستان در سال1385  89

25-3-وضعیت ناحیه شهرک صنعتی سمنان در سال 1388   89

26-3-تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده برای احداث بنا بر حسب نوع استفاده در نقاط شهری سمنان......100

27-3-تعداد گردشگران خارجی در طی سالهای 1387-1380 90

28-3-ویژگی های مشاغل رایج در بازار سمنان سال 1387   91

29-3-وضع موجود کاربری های بافت قدیم به درصد 93

30-3-منابع و پتانسیل های موجود گردشگری شهر سمنان    98

فصل چهارم

1-4-میزان تأسیسات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم سال1388 168

2-4-تعداد بازدیدکنندگان در موزه حمام پهنه(حمام حضرت)    169

3-4-تعداد فعالان و غیرفعالان شهر سمنان در سال 1385    170

4-4-ماتریس عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیم  174

5-4-ماتریس عوامل مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیمی   180

6-4-عوامل اصلی تأثیرگذار بر توریسم بافت قدیم عناصر و اجزا فرصتها،تهدیدها در توسعه توریسم از دیدگاه دو گروه مشارکت کنندگان........................................... 183

7-4-اولویت بندی نهایی عوامل مؤثر(نقاط قوت،ضعف)  187

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                      صفحه

 

فصل دوم

1-2- عوامل مؤثر در ساختار گردشگری.......... 22

فصل سوم

1-3- بارندگی طولانی مدت شهر سمنان(2005-1965م) 70

2-3-وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه سمنان(2005-1965م)  71

3-3-ساعات آفتابی ماهیانه شهر سمنان سال 1387. 71     

4-3-گلباد شهر سمنان در سال 1387............. 72

5-3-تغییرات جمعیتی شهر سمنان طی سالهای 1385-1335 76

6-3-درصد شهرنشینی شهرستان سمنان در سال 1385. 77

7-3-درصد جمعیت به تفکیک گروههای سنی سال 1385-1375    77

8-3-هرم سنی در سال 1385..................... 79

9-3-تعداد شاغلان شهر سمنان به تفکیک بخشهای اقتصادی در سال 1385 84

10-3-نسبت درصد اشتغال شاغلان در بخشهای مختلف اقتصادی 1385 85

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                      صفحه

 

فصل اول

1-1- گونه شناسی گردشگری شهری............... 9

فصل دوم

1-2-ابعاد گردشگری.......................... 22

2-2-عناصر تشکیل دهنده گردشگری.............. 33

3-2-ماتریسSWOT و نحوه تعیین استراتژی...... 60

4-2-ارزیابی درونی و بیرونی مدلSWOT ....... 60

5-2-شمای برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از SWOT 61

فصل چهارم

1-4-نمودار چرخه احیاء و بازسازی بافت قدیمی. 167

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                      صفحه

 

فصل سوم

1-3-نقشه موقعیت شهرستان سمنان در استان..... 64

2-3-نقشه وجه تسمیه شهر سمنان در سال 1334.... 95

فصل چهارم

1-4-نقشه ناحیه بندی شهر سمنان.............. 104

2-4-نقشه شهر سمنان ومحدوده بافت قدیم در شهر سمنان   107

3-4- نقشه موقع عناصر موجود در بافت قدیم(شهر سمنان)  157 

4-4-نقشه محدوده پراکنش با ارزش بافت قدیم شهر سمنان و بازار(ستون فقرات)..................................... 163

 

 

 

 

 

 

 

فهرست عکسها

 

عنوان                                                      صفحه

 

فصل دوم

1-2-نمونه ای از مرمت یکی از عناصر بافت قدیمی در نیاسر   37

2-2-نمونه ای از استفاده کاروانسرا جهت جذب گردشگر    39

3-2-استفاده از حمام کرناسیون به عنوان موزه مردم شناسی(دزفول)جهت جذب گردشگر.......................................... 40

4-2-نمونه ای از ساباط های محلی در نیاسر.... 42

5-2-مرمت مقبره حاج کمال در نیاسر........... 46

6-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر به منظور جذب گردشگر  47

7-2-احیاء آتشکده زرتشتیان در نیاسر......... 47

8-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر.... 48

9-2-نمونه ای از بهسازی خانه قدیمی در نیاسر. 49

فصل چهارم

1-4-نماهایی از بافت قدیم شهر سمنان......... 111

2-4-نمایی از دز چرمنه...................... 112

3-4-نمایی از قلعه شرقی پاچنار.............. 112

4-4- نمایی از قلعه غربی پاچنار............. 112

5-4- نماهایی ازداخل و خارج برج چهل دختر.... 114

6-4- نمایی از محل خراب شده آتشگاه سمنان.... 115

7-4-نماهایی از سر در و داخل کاروانسرای ناسار(نیمه مخروب و در حال مرمت)...................................... 117

8-4-نمایی از تیمچه سلطانی.................. 117

9-4-نمایی از دارلحکومه سمنان(خانه کلانتر)... 118

10-4-نمایی قدیمی و جدید دروازه ارگ سمنان و قسمت های مختلف آن 120

11-4-تصویر جدید از قسمت وضوخانه و سقف آن و تصویر قدیمی از مسجد امام سمنان........................................... 122

12-4-نمایی از مسجد جامع شهر سمنان.......... 123

13-4-نمایی از منار سلجوقی.................. 124

14-4-نمایی از مسجد جامع زاوغان............. 125

15-4-نمایی از امامزاده یحیی................ 127

16-4-نمایی از امامزاده علی بن جعفر......... 128

17-4نمایی از امامزاده اشرف................. 129

18-4-نمایی از بقاع متبرکه علویان........... 130

19-4-نمایی از سردرهای بقعه متبرکه پیر علمدار 132

20-4-نمایی از بقعه متبرکه سید مرسلین....... 133

21-4-نمایی از آرامگاه پیرنجم الدین......... 135

22-4-نمایی از آرامگاه حکیم الهی............ 136

23-4-نمایی از جایگاه قدیمی مقبره طوطی(هیئت حضرت ابوالفضل فعلی)........................................... 137

24-4-نمایی از بازار عمومی و بازار مرده های سمنان    139

25-4-نمایی از بازار شمالی سمنان............ 140

26-4-نمایی از بازار جنوبی سمنان............ 141

27-4-نمایی از بازار جلوخان سمنان........... 141

28-4-نمایی از حمام حضرت.................... 143

29-4-نمایی سر در حمام نخست................. 144

30-4- نمایی سر در حمام ناجی................ 145

31-4-نمایی از قسمت های مختلف یک آب انبار... 146

32-4-نمایی از آب انبار ناسار............... 147

33-4-نمایی از آب انبار کارخانه............. 147

34-4-نمایی از آب انبار توکلی............... 148

35-4-نمایی از آب انبار پاچنار.............. 149

36-4-نمایی از آسیاب آبی.................... 150

37-4-نمایی از میدان شریعتی(تیرانداز سابق).. 151

38-4-نمایی از سر در و ایوان از خانه قدیمی فامیلی    154

39-4-نمایی از خانه قدیمی فامیلی(در حال تخریب)   154

40-4-نمایی از خانه قدیمی دکتر معتمد(قبل و بعد از تخریب) 154

41-4-نمایی از خانه قدیمی کلانتر............. 155

42-4-نمایی از خانه قدیمی تدین.............. 155

43-4-نمایی از معابر و ساباط محله های قدیمی. 156

44-4-نمونه ای از سقف های گنبدی منازل قدیمی شهر سمنان 159

45-4-نمایی از ایوان خانه های قدیمی......... 159

46-4-نمایی از دالان های خانه های قدیمی...... 160

47-4-نمایی از هشتی خانه های قدیمی  160