-1مقدمه

«سیاست خارجی هر کشوری ادامه سیاست داخلی آن کشور است»، این عبارت یکی از جمله‌های معروف و کلاسیک در عرصه علم سیاست به شمار می‌رود که شاید بتوان مصداق واقعی آن را در عرصه تحولات داخلی و خارجی کشوری مانند ترکیه به خوبی مشاهده نمود. در واقع سیر تحولات تاریخی جامعه ترکیه نشان می‌دهد که در طی چند دهۀ پر فراز و نشیب، از بطن کشمکش میان اسلام‌گرایان و سکولارها، شاگردان نوگرای مکتب سیاسی نجم‌الدین اربکان، مؤسس حزب اسلام‌گرای رفاه، در قالب حزب عدالت و توسعه در جریان انتخابات پارلمانی سال 2002، قدرت را در صحنه سیاسی ترکیه به دست گرفتند و فضای جدیدی را در عرصه سیاسی این کشور به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی پدید آوردند. به قدرت رسیدن این جریان میانه‌رو، حاصل شکل‌گیری نوعی هنجار داخلی یا ملی در جامعه ترکیه مبتنی بر ارزش‌های مشترک در مورد تعریف رویکرد مطلوب و مناسب تامین کننده منافع ملی ترکیه است که با تعامل افراد، گروه‌ها و گفتمان‌های داخلی میان جریانات سکولار و ملی‌گرا با اسلام‌گرایان (به‌رغم بحران‌های متعدد سیاسی و وقوع چندین کودتای نظامی)، در یک فرایند جامعه‌پذیری، موجب حرکت جامعه ترکیه به سوی نقطه تعادل گردید. از این‌رو حزب عدالت و توسعه را باید برآیند حرکت جامعه ترکیه از گرایش‌های تند اسلام‌گرایی جریاناتی مانند حزب رفاه نجم‌الدین اربکان از یک‌سو و گرایش‌های تند سکولاریستی و ملی‌گرایانه جریاناتی مانند مام میهن تانسو چیللر از سوی دیگر، در طی چند دهه اخیر دانست.

در نتیجه تحولات یاد شده، نخبگان جدید صحنه سیاسی ترکیه با حفظ اصول سنتی کمالیسم و رویکرد غرب گرایی، نگرش جدیدی را نسبت به مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی در پیش گرفتند که موجب پویایی خاصی در عرصه سیاست خارجی ترکیه گردید. در بطن این تحول، تدوین دکترین عمق استراتژیک از سوی احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه و معمار سیاست خارجی جدید این کشور قرار دارد. در دستور کار قرار دادن سیاست «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان»، موجب بروز تحرک و پویایی تازه‌ای در روابط خارجی این کشور طی سال‌های اخیر شد؛ که تا حد زیادی با رویکرد سنتی چند دهه گذشته آنکارا در عرصه سیاست خارجی متفاوت است. ایجاد توازن در جهت گیری کلان سیاست خارجی در قبال جهان غرب از یک سو و کشورهای همسایه و منطقه از سوی دیگر، ایفای نقش پررنگ‌تر در منطقه خاورمیانه و نامیدن سال 2007 به عنوان سال خاورمیانه، گسترش روابط با سوریه (‌ازجمله سفر تاریخی بشار اسد به ترکیه برای نخستین بار در 57 سال گذشته در سال 2004)، بهبود مناسبات با عراق و سفر مقامات بلندپایه دو کشور برای نخستین بار، توسعه روابط با گروه‌های کرد و حکومت خودمختار شمال عراق‌ (‌ازجمله سفر داوود اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه به اربیل در سال ٢٠٠٩)، متوازن نمودن روابط ترکیه با اسرائیل به موازات گسترش روابط با اعراب، عادی‌سازی روابط با ارمنستان، گسترش مناسبات با فدراسیون روسیه و ایفای نقش فعال در پرونده هسته‌ای ایران را می‌توان از مهم‌ترین مشخصات و نتایج سیاست خارجی نوین ترکیه در پرتو دیدگاه‌ها و رویکردهای حزب عدالت و توسعه دانست. به نظر می‌رسد با توجه به پیروزی مجدد حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی ترکیه در جولای 2007 و تایید اصلاحات مد نظر این حزب در قانون اساسی ترکیه از سوی مردم این کشور در سپتامبر ٢٠١٠، روند کنونی در سیاست خارجی ترکیه که برخی از آن به عنوان «نو‌عثمانی‌گرایی» یاد می‌کنند، تا چند سال آینده نیز تداوم داشته و همچنان بر روی معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی اثر بخشی خود را داشته باشد.

در چهارچوب این تحول است که طی سال‌های اخیر شاهد گسترش مناسبات ایران و ترکیه- به عنوان دو کشور همسایه- در حوزه‌های مختلف هستیم و با توجه به مسائل اقتصادی، به‌ویژه در حوزه انرژی و تحولات سیاسی مهمی چون تشدید وضعیت پرونده هسته‌ای ایران و میانجی‌گری فعالانه ترکیه در این حوزه (از جمله مشارکت در بیانیه تهران با همراهی برزیل)، موجب گسترش روز افزون روابط تهران-آنکارا شده که این امر حساسیت‌هایی را در سطح منطقه و به‌ویژه جهان غرب نسبت به ابعاد و ماهیت این روابط به دنبال داشته است .

1-1) بيان مسئله

ایران و ترکیه در آسیا همواره قدرتهای تاثیر گذار بوده و تاریخ گواهی این مدعا ست قبل از رویکرد مردم این دو کشور به اسلام مرزهای این دو سرزمین محل مناقشه دو امپراطوری بزرگ ایران و روم بود گرچه پس از اضافه شدن کشور ایران و ترکیه به کشورهای اسلامی در قسمتی از تاریخ هر دو کشور محل مناقشات حکومتهای محلی اسلامی شد . هرزمان ثبات به هر دو کشور بازگشته به فکر رقابت منطقه ای که اوج آن در دوره صفویه و امپراطوری عثمانی قابل مشاهده است . پس از فرو پاشی امپراطوری عثمانی و ایجاد کشور ترکیه گرچه هر دو کشور در مناسبات منطقه ای به همگرایی با هم ، زیر مجموعه منافع ایالات متحده آمریکا در خاور میانه  بوده اند ولی وقوع انقلاب اسلامی در ایران و ارائه الگوی جدید حکومت اسلامی در ایران دو کشور وارد مرحله جدیدی از رقابتهای منطقه ای گردید که اشاعه پان ترکیسم توسط ترکیه از بالکان تا قفقاز و آسیای مرکزی را جزءآن رقابت بدانیم با این تحلیل مشاهده  می کنیم  فاکتور مهم ژئوپلتیک " زمان " بر روی مناسبات دو کشور تاثیرات فراوان داشته و در حال حاضر نیز تحولات خاور میانه مناسبات دو کشور را وارد مرحله جدیدی نموده است در این پایان نامه مناسبات ایران و ترکیه به عنوان متغیر مستقل و منطقه گرایی نوین به عنوان متغیر وابسته مورد مطالعه قرار می گیرد .

1-2) اهداف تحقيق

اين تحقيق داراي دو هدف است كه یک  هدف آن علمی  و هدف دوم آن كاربردي است.

1-2-1) اهداف علمی

1 - بررسی جایگاه منطقه ای ترکیه در خاور میانه

1-2-2) اهداف كاربردي

1- بررسی ظرفیت پذیری ایران و ترکیه در خاورمیانه

1-3) سوال اصلي تحقيق

1. دوره گذار خاورمیانه بر روی روابط ایران و ترکیه چه تاثیری دارد ؟

1-4) فرضيه ها

1 – دوره گذار خاور میانه باعث ارتقاء جایگاه منطقه ای ترکیه در خاور میانه  شده است .

2 – ترکیه به عنوان الگوی حاکمیت در یک کشور اسلامی از طرف قدرتهای فرا منطقه ای در دوره گذار خاور میانه در مقابل الگوی جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته شده است .

1-5) روش تحقيق

اين پژوهش با استفاده از روش توصيفي- تحليلي انجام گرديده كه با استفاده از اصول علم جغرافيا و با تاكيد بر جغرافياي سياسي و ساير علوم وابسته مانند: علوم سياسي، تاريخ و … به استناد به شيوه مطالعات كتابخانه‌اي و اسنادي از طريق مراجعه به كتب و مجلات علمي و سايتهاي اينترنتي انجام گرديده است.

همچنين براي اين پژوهش از ابزاري مانند  نقشه، جدول، نمودار و نرم  افزار كامپيوتريExcel  و                       Photo Shopاستفاده شده است.

در اين تحقيق پس از مطالعات كتابخانه‌اي، اطلاعات بدست آمده طبقه‌بندي شد و به همراه تهيه نقشه و جداول مربوطه به تجزيه  تحليل اطلاعات مبادرت ورزيده شد و سپس تحقيق به نگارش درآمد.

1-6) قلمرو تحقيق

قلمرو اين تحقيق در سه زمينه زير مي‌باشد:

1-6-1) موضوع تحقيق

اين تحقيق با عنوان« تاثير عوامل کرونوپلیتیکی بر همگرايي‌هاي منطقه‌اي با محوريت جمهوري اسلامي ايران» مي‌باشد.

1-6-2)مكان تحقيق

مكان جغرافيايي تحقيق در خاورميانه مي‌باشد در حقيقت جنوب غربي آسيا جايي كه كشور ايران و همسايگان منطقه‌اي آن وجود دارد.

1-6-3) زمان تحقيق

زمان اين تحقيق از ابتدای قرن نوزدهم بوده و پس از آن جنگ جهانی اول  وبعد از آن جنگ دوم جهاني مي‌باشد زماني كه همگرايي‌هاي منطقه‌اي در جهان در حال شگل‌گيري است در اين دوران كه ابتداي جنگ سرد مي‌باشد ايران نيز به همگرايي‌هاي منطقه‌اي مي‌پيوندد.

1-7) محدوديتها و تنگناهاي تحقيق

در نگارش اين تحقيق محدوديتها و تنگناهايي وجود داشت كه به پاره‌اي از آنها اشاره مي‌شود:

الف) كمبود  منابع در رابطه با موضوع

ب) عدم همكاري  برخي از دانشگاه‌ها و موسسات  جهت استفاده از منابع و پايان‌نامه‌ها

ج) عدم وجود ارگان يا موسسه‌اي جهت حمايت مالي از تحقيق

1-8) پیشینه تحقیق

در رابطه با عنوان این تحقیق تحقیقات گسترده ای انجام گرفته است که برخی از آنها به صورت مقاله ، کتاب و پایان نامه موجود می باشد در اینجا به بعضی از آنها اشاره می گردد:

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی موضوعات کاملی در باره ترکیه ارئه نموده است و همچنین کتاب ترکیه حال آینده نیز که شامل مهمترین  تحولات ژئوپلتیکی و کرونوپلتیکی در اختیار پژوهشگران قرار می دهد و همچنین کتاب عمق استراتژیک احمد داود اغلو انتشارت امیر کبیر اطلاعات راهبردی کشور ترکیه در اختیار پژو هشگران قرار می دهد .

1-9) بهره وران تحقیق

مانند وزارت امور خارجه وزارت علوم و تحقیقات و سایر مراکز آموزشی که به نحوی در ارتباط با رشته جغرافیای سیاسی می باشند .

1-10) کاربرد تحقیق

حائل بودن کشور ترکیه میان دو قاره آسیا و اروپا موقعیت استراتژیکی ویژه ای به این دو کشور داده است و این کشور مانند پلی است که اروپا را به منطقه استراتزیک و پر اهمیت جنوب غرب آسیا متصل می کند و جایگاه ویژای در منطقه دارد .

1-11) سازمان دهی تحقیق

تحقیق مورد نظر در پنج فصل تهیه شده است :

فصل اول : چارچوب کلی پژوهش

فصل دوم : مبانی تئوری تحقیق

فصل سوم:ویژگیهای جغرافیایی عرصه پژوهش

فصل چهارم : یافته های تحقیق

فصل پنجم: نتیجه گیری ، ارزیابی فرضیه ها و پیشنهادها

1-12) واژه ها و مفاهیم

 1 - جهان سیاسی نیز تحت سلطه فناوری های به روز ِ ارتباطی است که این خود نیز نقش زمان و سرعت در تصمیم گیری های سیاسی را پر رنگ تر می سازد.  بنابر این کرونوپولتیک به این معنا نیز می تواند  نمایانگر برخی از ویژگی های استبدادی و خود محورانه ای باشد که در تضاد با آمان های دموکراتیک جوامع قرار دارند. ( استال، راجر:  لفاظی زمان در دوران پس از جنگ صنعتی . شیکاگو.2013)

2 - هتنمنطقه گرایی نوین را فرایندی چند بعدی از هم گرایی منطقه ای در عرصه های اقتصادی ،سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی می داند . هتن ابعاد غیر اقتصادی ، سیاسی و امنیتی را وجه تمایز منطقه گرایی نوین از قدیم می داند .

مقدمه

در هر دانشی از جمله دانش جغرافیا (( زمان )) مطرح است ، حال سوال این است که کدام یک از مسایل فلسفی جغرافیا سبب بروز مفهوم زمان در جغرافیا شده است ؟ در ادبیات ، علوم اقتصادی ،سیاست ،مذهب، صنعت و تکنولوژی ، جامعه شناسی ، فلسفه ،فیزیک و قرآن و همچنین جغرافیا مسایل مختلفی سبب بروز مفهوم زمان در آنها شده است .

هر دانشی برداشت خاصی از زمان که خاص دانش آن است (ابن سینا :1380،110) . برداشت جغرافیدانان از زمان چیزی است که جغرافیدانان از آن تعریف می کنند . یعنی چیزی که در آن پدیده های جغرافیایی زایش ، متحول و یا به میرایی می رسند . همه جغرافیدانان به نحوی برای پدیده شناسی جغرافیایی با مقوله زمان کار می کنند و نتایج بدست آمده از این کار را در تصمیم و اظهار نظرهای خود دخالت می دهند (ابن عربی:1368،68).

2-1-1)زمان در سایر علوم

2-1-1-1)زمان در ادبیات

در ادبیات ، هنر شعر و نقاشی هر کشوری به نحوی زمان مطرح می شود . طبیعی است که با اوضاع دگرگون شونده پدیده های طبیعت و محیط اجتماعی و زمینه های فرهنگی و سیاسی توام است . وصف زندگی اشراف توسط شعرا و نویسندگان ادبی ، نقاشی آن و آوای نوعی موسیقی اشراف خواهانه و توام کردن نغمه ها با تحولات طبیعت و یا آوای نوعی نغمه های فقرمابانه ، به تصویر کشیدن یک زندگی فقیرانه و... گوشه ای از مجموعه کارهای ادبی و هنری است که در ادبیات هر کشوری با زمان ، خود را نشان می دهد (مقیمی : 1380،324).

2-1-1-2)زمان در علوم اقتصادی

در علوم اقتصادی ، به نظر می رسد که زمان با سرعت گیج کننده ای به پیش می رود .زمان تولید کالاهای مصرفی گاهی از زمان مصرف  بیشتر است و گاهی با زمان نیازهای جامعه در تضاد است .(Thomas J.sargent :1976,207).

مفهوم اقتصادی زمان این است که در کمترین مدت ممکن ،بیشترین کالا تولید شود و همان کالا در کمترین زمان ممکن مصرف شود . گاهی تولید و مصرف هم زمانمی شود و به عبارتی زمان واحدی دارند .قرار گیری اقتصاد دانان در معرض زمان را می توان به نقل قول دکارت نسبت داد که ((چون مصرف می کنیم ، پس هستیم )). برای اقتصاد دانان ، تولید بدون مصرف معنی ندارد و مفهوم واقعی آن در زمان تجلی می یابد . منابع غنی اقتصادی ،سهولت های فرهنگی استفاده از منابع ،سهولت های سیاسی اکتشاف منابع جدید ، افزایش اندوخته های مالی ، هدایت اندوخته ها به امور تولیدی ، سهولت های ملی سرمایه گذاری خارجی و... موضوعات مختلفی است که هر کدام در اقتصاد ، زمان سنجی می شوند (مقیمی : 1380،325).

2-1-1-3)زمان در مذهب

درزمینه مذهب ، زمان در مفهوم تقویت پیوستگی زندگی انسان و جمعیت ها با زمان مقدس یا لایتناهی است . زمان مذهبی کمتر تحت تاثیر دگرگونی های اجتماعی قرار دارد . تداوم و تکرار زندگی مذهبی ، سال مذهبی ، ماه مذهبی ، روز مذهبی ، تکرار رویدادها که بازگشت جاودانه یا تاسف بار رویداد را نشان می دهند ، جلوه هایی از تجلی زمان در زمینه مذهب است .

در بین مسلمانان ، یکی از زمینه های مذهبی آگاهی به زمان ، بر حرکت قمر زمین نهفته است . بخصوص تعیین آغاز و پایان ماه رمضان به مشاهده هلال نو بسته است .همین توجه و توجه اوقات دیگر عبادت ها از جمله زمان حج ، زمان اقامه نماز و دیگر مناسک ، تحقیقات گسترده ای را در میان منجمان مسلمان بر انگیخته است . (مقیمی : 1380،326)

2-1-1-3-1)زمان در قرآن

در قرآن زمان جایگاه رفیعی دارد . برجسته ترین آن از خدا آمدن و بازگشتن به سوی خدا است  (انالله و انا الیه راجعون )به نظر نمی رسد که این آیه تنها به انسان مربوط باشد بلکه احتمالاً به همه پدیده های عالم اطلاق می شود . از طرفی وقتی قرآن کتاب هدایت است ، (آیه 26 سوره بقره ؛ آیه 2 سوره بقره ؛ آیه یک سوره فرقان ) پس قرآن کتاب ((زمان)) است چرا که هدایت در بطن خود زمانمند است . در هدایت جنبه های تکامل انسان و محیط از طریق تفسیر جهان ، نگرش بر محیط و چگونگی خلقت مطرح است . الگوی رفتار پیامبر (ص)و توجه به واقعیت های جامعه اسلامی ، زندگی افراد آدمی ، و به طور کلی عالم در مفهوم ((اجل مسمی)) یا موعد معین از جمله استدلال های معتبری است که در قرآن وجود دارد (مقیمی : 1380،328).

2-1-1-4)زمان در تکنولوژی

در تکنولوژی و صنعت ، مفهوم زمان((تولید زمان)) است و به عبارتی ذخیره ساختن زمان از طریق کارگیری ابزاری و فنی برای انجام کاری که فوریت زمانی خاصی را نیاز دارد . به بیان دیگر تولید کالا و خدمات در کوتاه ترین مدت ممکن است . عوامل رشد دهنده یا کند کننده استفاده از تکنولوژی در گرو چگونگی ذخیره سازی زمان  است .