چکیده

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی به راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در تنگه واشی حوضه جليزجند شهرستان فیروزکوه پرداخته و روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد.

حوزه جليزجند به دليل داشتن طبيعت بكر و وجود تفرجگاه تنگه واشي در خود و نزديكي به تهران از اهميت قابل توجهي برخوردار است. بشكلي كه هر سال عدة زيادي از اين منطقه بازديد مي كنند. محيط تفريحي این حوضه از دو بخش تشكيل شده که عبارتند از:

- مناطق طبيعي مانند تنگه واشي، كوهها، دره هاي سرسبز، چشمه ها و.. كه بشكل بكر در طبيعت موجود مي باشد.

- در این ناحیه مناطق تفريحي كه بوسيله انسان موجوديت يافته و ساخته دست بشر است مانند پاركها، رستورانها، موزه‎ها و… بسیار اندک است در حالی که روستاهاي اطراف منطقه مورد مطالعه بدليل نزديكي به تهران موقعيت بسيار چشمگيري براي جلب گردشگر دارد. با ايجاد رستورانهاي سبك و فصلی، خوابگاه هاوکمپینگ های مناسب در اطراف تنگه واشي و آسفالت جاده منتهي به اين محل و بالاخره ارائه جذابيت‎هاي توريستي از طريق تبليغات كتبي و تيزرهاي تلويزيوني مي توان از سويي تفريحگاه مناسبي را دراختيار بازديد كنندگان قرار داد و از سوي ديگر درآمد قابل توجهي براي اهالي اين روستا و روستاهاي اطراف كسب كرد. در مجموع اشكال مختلف برونزد سنگي، گيلويي و پرتگاهي آهكي، الگوي زهكشي موازي، شانه‌اي و شبه‌درختي، حركات توده‌اي دامنه‌اي نظير زمين ‌لغزشها، واريزه‌ها و سنگ‌ريزشها، چهره‎هاي مختلف فرسايشي سطحي، شياري، خندقي، كارستيك، رودخانه‌‌اي و توده‌اي، اشكال مختلف گيلويي، گذرگاه و توفقگاه و بهمن به خصوص در دامنه كوههاي سفيد آب و رخش و شاه‌تپه ومناطق طبیعی دیدنی از جمله مواردی است که می تواند درتوسعه توریسم و ژئوتوریسم حوضه فیروزکوه و تنگه واشی بسیار اثر گذار باشد.

واژگان کلیدی: راهکار، توسعه، ژئوتوریسم، تنگه واشی، فیروزکوه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

چکیده 1

مقدمه 2

فصل  اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسئله 4

1-2- سوال تحقیق 4

1-3- اهداف تحقیق 4

1-4- بیان فرضیه 5

1-5- پیشینه تحقیق 5

1-6- روش تحقیق و مراحل آن 7

1-7- روش گردآوري اطلاعات 7

1-8- ابزار گردآوري اطلاعات 8

1-9– تجزیه و تحلیل اطلاعات 8

1-10- قلمرو تحقیق 8

1-11- تنگناها  و  محدودیت های  تحقیق 11

1-12- مفاهیم و واژه ها 11

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1- انسان و طبیعت 14

2-2- انواع مناطق طبیعی 14

2-3- مفهوم گردشگری 14

2-4- جغرافیای گردشگری 15

2-5- انواع توریسم 15

2-6- توسعه پایدار و گردشگری پایدار 16

2-7- گردشگری بر پایه طبیعت ( اکوتوریسم ) 17

2-8- ارکان اصلی اکوتوریسم 17

2-9- مفهوم ژئوتوریسم 17

2-10- قلمرو ژئوتوریسم 18

2-11- شکل های جالب زمین 18

2-12- فرایندهای زمین 18

2-13- ژئوسایت ها 19

2-13-1- ژئوسایت های اولیه 19

2-13-2- ژئوسایت های ثانویه 19

2-14- نمونه ای از ژئوسایتهای ایران و جهان 19

2-15- مفهوم ژئوپارک 20

2-16- مفهوم ژئوپارک از دیدگاه یونسکو 20

2-17- چشم انداز یا Landscape 20

2-18- پتانسیل بالقوهٌ ژئوپارک های ایران 20

2-19- گونه های مختلف ژئوتوریسم 21

2-20- ژئوتوریسم ماجراجویانه 22

2-21- ژئوتوریسم پایدار 23

2-22- ابزارهايى مورد استفاده در تفسير ژئوتوريسم و ژئوسايت ها 23

2-23- مزيت ها واثرهاى مثبت ژئوتوريسم و ژئوپارک 25

2-24- سیاست گذاری های کلان کشور بر روند توسعه ژئوتوریسم 26

2-25- حفاظت از محيط زيست 27

2-26- طرح پايدار و اقامتگاه هاي طبيعي 27

2-27- نوشتن طرح اکوتوریستی برای منطقه 27

2-28- ظرفيت قابل تحمل 27

2-29- نقش مناطق حفاظت شده در توسعه پایدار 27

2-30- دشواری طرح ریزی در مناطق حفاظت شده 28

2-31- وظایف گردشگران طبیعت 29

2-32- وظایف دولت برای طبیعت گردی 29

2-33- انواع طبيعت گردها 29

2-34- منطقه بندي پارك ها و طرح هاي مديريتي 30

فصل سوم: بستر طبیعی تحقیق

3-1-موقعیت 32

3-2-  توپوگرافي 32

3-3- زمين شناسي 33

3-3-1- سازند شمشك Js 37

3-3-2- سازند فجن PEF 39

3-3-3- سازند زيارت EZ 40

3-3- 4 سازند كرج EK 40

3-3-5- سازند قرمز بالايي M 41

3-3-6- نهشته‌هاي كواترنري Q 41

3-4- واحدهاي ژئومورفولوژيكي 43

3-5- تيپهاي ژئومورفولوژيكي 43

3-6- رخساره‌هاي ژئومورفولوژيك 45

3-7- بررسي اشكال و پديده‌هاي ژئومورفولوژيكي منطقه 47

3-8- بررسي تغييرات ژئومورفولوژيكي در حوضه 48

3-9- بررسي نقش رسوبزايي هر يك رخساره‌هاي ژئومورفولوژيكي 49

3-10- تعيين شيب خالص، ناخالص وشيب متوسط وزني آبراهه 50

3-10-1- شيب خالص آبراهه 50

3-10-2- شيب ناخالص آبراهه 51

3-10-3- شيب متوسط وزني آبراهه 51

3-11 ـ روش انجام مطالعه (متدولوژي) 55

3-12-جمع آوري آمار و اطلاعات ايستگاه هاي آب سنجي موجود در منطقه 56

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- وضعیت عمومی تنگه واشی 72

4-2- اقلیم و ژئوتوریسم 75

4-3- تعیین منطقه آسایش به روش اوانز 86

4-4- زمین شناسی و ژئوتوریسم 89

4-5- ژئومورفولوژی وژئوتوریسم 93

4-6- خاک و ژئوتوریسم 93

4-7- وضعيت توپوگرافي و ژئوتوریسم 95

4-8- مخاطرات طبیعی و ژئوتوریسم 96

4-9- بررسي روشهاي تخريب انساني در حوزه و علل و انگيزه هاي آن 98

4-9-1- بررسي راهكارهاي پيشگيري از تخريب حوضه 98

4-9-2- تحلیل مصاحبه از گردشگران در تنگه واشی و حوضه جلیزجند 98

فصل پنجم: نتیجه گیری و پاسخ فرضیه

5-1- نتیجه گیری 116

5-2 فرضیه ها 118

5-3 پيشنهادها 120

منابع و مأخذ 290

فهرست جداول

عنوان                                                                                               صفحه

جدول شماره 3-1 مهمترين ارتفاعات موجود در منطقه مورد مطالعه 33

جدول شماره3-2 رخساره‌هاي ژئومورفولوژيكي آبخيز جليزجند 46

جدول شماره 3-3 شيب خالص، ناخالص و متوسط وزني آبراهه اصلي در هر زيرحوضه 52

جدول شماره 3-4 مشخصات فيزيوگرافي واحدهاي هيدرولوژيك منطقه مورد مطالعه 55

جدول شماره 3-5 برخي خصوصيات ايستگاهاي هيدرومتري موجود در اطراف منطقه مورد مطالعه 57

جدول شماره 3-6 طول دوره آماري و سال هاي فاقد آمار در ايستگاه هاي مورد مطالعه 57

جدول شماره 3-7 مشخصات عمومي ايستگاه‌هاي مورد بررسي به تفكيك سازمان متبوعه 61

جدول شماره 3-8  وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

جدول شماره 3-9  وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروزکوه 64

جدول شماره 3-10  میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

جدول شماره 3-11 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

جدول شماره 3-12 نحوه تقسيم‌بندي حوضه آبخيز جليزجند و مساحت هر واحد برحسب هكتار 68

جدول شماره 4-1 میانگین دما و رطوبت ایستگاه فیروز کوه 77

جدول شماره 4-2  شاخص ها ی TCI و تاثیرات آن در گردشگری 78

جدول شماره 4-3  بر آورد شاخص CID درفیروزکوه 80

جدول شماره(4-4 ) بر آورد شاخص CIA فیروزکوه 81

جدول شماره (4-5) مجموع بارش و امتیازات آن 82

جدول شماره (4-6 ) بر آورد شاخص بارش P در فیروزکوه 82

جدول شماره (4-7 ) برآورد شاخص ساعت آفتابی 83

جدول شماره  4-8 بر آورد شاخص ساعت آفتابی (S) در فیروزکوه 83

جدول شماره (4-9)تعیین ضرایب باد در روش TCI 84

جدول شماره (4-10)شاخص سرعت باد (W) در فیروزکوه 84

جدول شماره(4-11) کیفیت نهایی شاخص اقلیم گردشگری، 85

جدول شماره (4-12) نتایج حاصله از اقلیم و گردشگری به روش TCI 85

جدول شماره  4-13عناصر اقلیمی میانگین درجه حرارت و رطوبت نسبی ایستگاه فیروز کوه 87

جدول شماره (4-15)منطقه ي گرمايي آسايش شب و روز با توجه به ماه در فیروزکوه 88

جدول شماره(4-16) وضعيت آب و هوايي در مقياس سه گانه ي اوانز 89

جدول شماره4-18 مساحت پراكنش اجزاء واحدهاي اراضي در واحدهاي هيدرولوژيكي (زيرحوزه‌ها) ـ هكتار 94

جدول شماره 4-19 مشخصات مهم فيزيوگرافي زيرحوزه‌ها و كل آبخيز جليزجند، شهرستان فيروزكوه 95

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار 2-1- نموداری از زیرشاخه های برجسته صنعت زمین گردشگری 22

نمودار 2-2- تقسیم بندی محیط های مناسب فعالیت ژئوتوریسم ماجراجویانه (نکونی صدری، 1388) 22

نمودار شماره 3-1 وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

نمودار شماره3-2 وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 64

نمودار شماره3-3 میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

نمودار 3-4 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

نمودار 4-1-در جامعه آماری این پژوهش 55% از مصاحبه شونده ها خانم و 45% آقا بودند 99

نمودار 4-2-میانگین رده های سنی طبق نمودار زیر میباشد 99

نمودار 4-3- در این جامعه آماری 49% از مصاحبه شنونده گان دارای مدرک تحصیلی لیسانس میباشند 100

نمودار 4-4-از این بین 70% از پارک ملی دیدن نموده اند و 30% خیر. 100

نمودار 4-5-63% معتقد هستند که ژئوپارک در ایران وجود دارد 101

نمودار 4-6-میزان بازدید کنندگان از ژئوپارک تنها 27% می باشد. 101

نمودار 4-7- میزان آشنایی از منطقه تنگه واشی 102

نمودار 4-8- 87% معتقد هستند که منطقه تنگه واشی قابلیت معرفی به عنوان ژئوپارک را دارد 102

نمودار 4-9- طبق نمودار زیر 81% معتقدند تبلیغات کافی برای معرفی تنگه واشی به عنوان جاذبه ژئو توریستی صورت نگرفته است 103

نمودار 4-10- در رابطه با توسعه بی رویه گردشگری در منطقه تنگه واشی، 80% نگران آسیب آن به محیط زیست 103

نمودار 4-11- طبق آمار 96% معتقد هستند اقدامات انجام شده برای حفظ محیط زیست منطقه کافی نبوده است 104

نمودار 4-12- توسعه بیرویه گردشگری چه میزان در انباشت زباله ها در منطقه تنگه واشی تاثیر دارد؟ 104

نمودار 4-13- اکثر مصاحبه شوندگان بر این عقیده هستند که امکانات کافی برای جمع آوری زباله ها در مسیر تنگه واشی وجود ندارد 105

نمودار 4-14- در رابطه با رودخانه تنگه واشی  81% معتقد هستند که ممکن است توسعه گردشگری در این منطقه باعث الوده شدن هرچه بیشتر این رودخانه شود 105

نمودار 4-15- جهت جلوگیری از تخریب کتیبه ها موجود در منطقه تنگه واشی توسط عوامل طبیعی و انسانی، 91% بر این عقیده هستند که اقدامات لازم از طرف مسئولین صورت نگرفته است 106

نمودار4-16-انگیزه رفتن به طبیعت واستفاده از پارک‏های ملی و پارک‏های جنگلی به شرح ذیل میباشد 107

نمودار 4-17- اغلب گردشگران انفرادی به طبیعت نمیروند 108

نمودار 4-18- فصل بهار مناسب ترین فصل برای گردش در طبیعت می باشد 108

نمودار 4-19- بکر بودن طبیعت و همچنین تسهیلات متناسب با طبیعت از اهمیت بالایی نزد گردشگران برخوردار است 109

نمودار 4-20- میزان اهمیت حفاظت از پدیده های گوناگون در ژئوپارک به شرح ذیل میباشد 110

نمودار 4-21- میزان بیشتری از مصاحبه شوندگان مدیریت خصوصی را برای ژئوپارک مناسب میدانند. 111

نمودار 4-22- میزان ظرفیت های موجود در ژئوپارک ها 111

نمودار 4-23- میزان منفعت تأسیس  ژئوپارک‏ها برای مردم محلی 112

نمودار 4-24- بهترین شکل اقامتی برای گردشگران به شرح ذیل میباشد 113

نمودار 4-25- میزان تمایل برای اقامت در اقامتگاه ها در طی سال 114

نمودار 4-26- 72% موافق اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده ازژئوپارک می باشند 114

نمودار 4-27- میزان تمایل پرداخت ورودی برای مناطق گردشگری 115

نمودار 4-28- میزان تاثیر اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده عموم از اینگونه پارک‏ها به شرح ذیل می‎باشد 115

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                صفحه

شکل 4-1 73

شکل 4-2 75

شکل 4-3-  جدول بیوکلیماتیک اولگی فیروزکوه 77

شکل 4-4- بر آورد شاخص آسایش شبانه و روزانه 80

شکل 4-5 90

شکل 4-6 91

شکل 4-7- کتيبه ای که در زمان فتحعلی شاه قاجار در دل کوه نقش شده 106

شکل 4-8 107

شکل 4-9 109

شکل 4-10 110

شکل 4-11 112

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                صفحه

نقشه 1-1- نقشه موقعیت عمومی حوضه آبخیز جلیزجند و مقایسه آن با کل حوزه فیروزکوه 10

نقشه 3-1 نقشه شیب 53

نقشه 3-2 نقشه هیدرولوژی 59

نقشه 3-3 نقشه هم دما 63

نقشه 3-4 نقشه هم باران 66

نقشه 4-1 راههای دسترسی 74

نقشه 4-2 ژئومورفولوژی 76

نقشه 4-3 نقشه زمین شناسی 92