چکیده

شرایط اقلیمی شهرستان صومعه سرا بدلیل شرجی بودن در فصل تابستان و یا کاهش درجه حرارت در فصول دیگر باعث شده تانگارنده بدنبال تقویم مناسبی برای این فصول درمنطقه مورد مطالعه برای طبیعت گردان بوده وبراین اساس این تحقیق با استفاده ازروش توصیفی- تحلیلی، با بهره گیری ازمطالعات کتابخانه‎ای، اسنادی همراه با مشاهدات میدانی واستخراج پرسشنامه وبا هدف برنامه ریزی محیطی توسعه توریسم طبیعت گرا وشناسایی شرایط اقلیمی تاثیرگذار درصنعت گردشگری شهرستان صومعه سرامی باشد.

شهرستان صومعه سرا به دلیل قرار گرفتن در حاشیه جنوبی تالاب انزلی سالانه و وجود پرندگان مهاجر برای هرمسافری زیبا و خاطره انگیز است. منطقه زیبا و کوهستانی «تنیان» واقع در بخش میرزاکوچک یا گوراب زرمیخ صومعه سرا از نقاط زیبای طبیعی به شمار می‌رود که به دلیل طبیعت فرح انگیز و نشاط آور، منحصربه‌فرد و ازجاذبه‌های طبیعی این شهرستان است.درارتباط باشرایط اقلیمی بایدعنوان نمود که آب وهوا یکی ازمهمترین عوامل توسعه توریسم در شهرستان صومعه سرا بوده وفعالیتها وبرنامه ریزی جاذبه های اکوتوریستی آبی- خشکی منطقه درارتباط تنگاتنگ با شرایط اقلیمی دارد. لذامطالعه وتوجه به نزولات جوی، درجه حرارت، ساعات آفتابی، باد و سایر عوامل اقلیمی در برنامه ریزی توریسم شهرستان نقش مهمی داشته ودر قالب توریسم تابستانی درماههای خرداد، تیر، مرداد واوایل شهریور می توان برنامه ریزی نمود. بنابراین عوامل اقلیمی درکنارسایر شرایط و امکانات رفاهی،خدماتی وتاسیساتی لازم موجب رونق بخشیدن توریسم تابستانی دراین منطقه بوده و در ماههای فوق جهت توریسم آبی درتالابها می توان برنامه ریزی نمود. ایجاد و زمینه سازی چنین قابلیتهای موجب جذب توریسم داخلی وافزایش تقاضا گردیده واز طرف دیگر توسعه ورونق توریسم وبویژه اکو توریسم آبی را در تالاب سلکه، سياکيشم، سرخانکل، سياه درويشان» ودررودخانه‎های بزرگ آن فراهم آورد. با توجه به وجود جاذبه های گردشگری دیگر دراین شهرستان صنعت بوم گردشگری را در پناهگاه حیات وحش سرخانگل و غیره ایجاد نمود. در نظر سنجی از جامعه آماری بیشترین درصد پاسخ دهندگان معتقدند که شرایط مناسب اقلیمی درشهرستان صومعه سرا بسیار زیاد و زیاد باعث جذب توریسم طبیعت گرا گشته، و میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا را بسیارزیاد وزیاد بیان نموده اند.

واژگان کلیدی:

 برنامه ریزی محیطی، توسعه، توریسم طبیعت گرا،  آسایش اقلیمی، شهرستان صومعه سرا

فهرست مطالب

عنوان                                                      صفحه

چکیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1بیان مسئله 5

1-2 سوال تحقیق 5

1-3 اهداف تحقيق 5

1-4 فرضيه‌های تحقیق 6

1-5 قلمرو تحقیق 6

1-6 محدودیتهای تحقیق 8

1-7 واژه ها و مفاهیم 8

فصل دوم: مرورمنابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 تاريخچه صنعت توريسم در جهان 11

2-2 وضعيت جهاني جهانگردي 12

2-3 تقسيم‏بندي جهاني توريسم 12

2-4 گردشگری (توریسم) 15

2-5 گردشگری روستایی 16

2-6 گردشگری شهری 17

2-7 گردشگری و انواع آن 17

2-8 اشکال توریسم 20

2-8 -1 توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات 20

2-8 -2 توریسم درمانی 21

2-8 -3 توریسم فرهنگی و آموزشی 21

2-8 -4 توریسم اجتماعی 21

2-8 -5 توریسم ورزشی 21

2-8 -6 توریسم مذهبی و زیارتی 21

2-8 -7 توریسم بازرگانی و تجاری 22

2-8 -8 توریسم سیاسی 22

2-8 -9 توریسم ماجراجویانه 22

2-9 ارکان صنعت توریسم 22

2-9-1 منابع طبیعی 22

2-9-2 عوامل زیربنایی 22

2-9-3 تجهیزات حمل و نقل 23

2-9-4 منابع فرهنگی و روحیه مهمان نوازی 23

2-10 عوامل  موثر بر توسعه ی صنعت گردشگری 23

2-11 اثرات گردشگری 25

2-11-1 اثرات فرهنگی-اجتماعی گردشگری 25

2-11-2  اثرات زیست محیطی گردشگری 25

2-12 انواع جاذبه های گردشگری 26

2-13 ارتباط جغرافیا و توریسم 27

2-14 جنبه های اجتماعی و فرهنگی گردشگری 27

2-15 اثرات فرهنگی – اجتماعی گردشگری 28

2-15-1 تغییرات فرهنگی گردشگری 28

2-15-2 تعارض در جامعه 30

2-16 موانع گردشگری 31

2-16-1 هزینه های گردشگری 31

2-16-2 کمبود وقت 31

2-16-3 محدودیت های جسمانی 31

2-16-4 وضعیت خانواده 32

2-16-5 بی علاقگی به علت ناآگاهی 32

2-16-6 احساس ناامنی 32

2-17 اهداف توسعه گردشگری 32

2-18 توسعه پايدار گردشگری 33

2-19 توسعه پایدار 34

2-20 اثرات زیست محیطی گردشگری 35

2-21 توانهای محیطی 36

2-22 جغرافیا و محیط 36

2-23 مفهوم محیط در جغرافیا 37

2-24 محیط طبیعی 37

2-25 اهمیت جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی منطقه 37

2-26 مدیریت محیط 38

2-27 پیشینه تحقیق 39

فصل سوم: مواد و روش

3-1 مواد 47

3-2 روشها 47

3-2-1 روش تحقيق 48

3-2-2 روش گردآوري اطلاعات 48

3-2-3 ابزار گردآوري اطلاعات 48

3-2-4 روش تجزيه و تحليل اطلاعات 48

3-3 جامعه آماری و حجم نمونه تحقیق 48

3-4 متغیر های تحقیق 49

3-5  روشهای بررسی آسایش اقلیمی 50

3-5-1 آسایش 50

3-5-2 منطقه آسایش 50

3-5-3 آسایش انسان (آسایش حرارتی) 50

3-5-4 اقلیم وآسایش 50

3-5-5 روش شاخص دمای موثر 50

3-5-6 روش اوانز 51

3-5-7 روش بیکر 51

3-5-8  روش الگی 51

3-6 ویژگی های طبیعی 51

3-6-1 موقعیت و حدود جغرافیایی 51

3-6-2 زمین شناسی 53

3-6-3 توپوگرافی 55

3-6-4 اقلیم 58

3-6-4-1 دما 58

3-6-4-2 بارندگی 60

3-6-4-3 رطوبت نسبی 61

3-6-4-4 تعداد روزهای یخبندان ایستگاه کسما 62

3-6-4-5 باد 63

3-6-5 منابع آب 65

3-6-6 خاک 69

3-6-6-1خاک های جلگه ای 69

3-6-6-2 خاک های کوهستانی 69

3-6-7 پوشش گیاهی 71

3-7 ویژگیهای انسانی 73

3-7-1 وجه تسمیه و تقسیمات سیاسی 73

3-7-2 ویژگی های جمعیتی 73

3-7-2-1 تغییرات جمعیت 73

3-7-2-2 تعداد و بعد خانوار 74

3-7-2-3 تراكم نسبی 76

3-7-2-4 نسبت جنسی 77

3-7-2-5 گروههای عمده سنی 79

3-7-3 سواد 80

3-7-4 شاغلین 82

3-8 خصوصیات اقتصادی 86

3-8-1 اوضاع کلی اقتصادی شهر، میزان تولید و نوع آن در هریک از بخشهای اقتصادی (صنعت، کشاورزی، خدمات ) 86

3-8-1-1 کشاورزی 86

3-8-1-2 صنعت 86

3-8-1-3 خدمات 86

3-8-2 جمعیت فعال، اشتغال و بیکاری در بخش های مختلف اقتصادی 88

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1 یافته های توصیفی 90

4-1-1 جاذبه های گردشگری شهرستان صومعه سرا 90

4-2 یافته های تحلیلی و استنباطی 114

4-2-1 مشخصات فردی پاسخ دهندگان 114

4-2-2 تحلیل برنامه ریزی محیطی توسعه توریسم طبیعت گرا 143

4-3 روش شاخص دمای موثر 143

4-4 روش اوانز 145

4 -5 روش بیکر 146

4 -6 روش الگی 147

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 بحث و نتیجه گیری 149

5-2 فرضيه‌های تحقیق 152

5-3 پیشنهادات 157

منابع 159

فهرست جداول

عنوان                                                      صفحه

جدول 2– 1 اثرات مثبت و منفی فرهنگی – اجتماعی گردشگران 29

جدول 3-1 روش تعیین حجم نمونه از فرمول مورگان 49

جدول 3-2 داده های درجه حرارت ایستگاه کسما 1388-1378 58

جدول 3-3 میانگین درجه حرارت ایستگاه کسما دوره آماری 1388- 1378 59

جدول 3-4 برآورد متوسط بارندگی ایستگاه کسما دوره آماری 1388- 1378 60

جدول 3-5 میانگین رطوبت نسبی ایستگاه کسما دوره آماری 1388- 1378 61

جدول 3-6 تعداد روزهای یخبندان بر حسب ماههای سال در ایستگاه کسما دوره اماری 1388-1378 62

جدول 3-7 متوسط ماهانه ساعات آفتابي ايستگاه مورد مطالعه 63

جدول 3-8 حداکثر سرعت وزش باد در ایستگاه مورد مطالعه (متر بر ثانیه) 64

جدول 3-9 جمعیت شهر صومعه سرا و تغییرات آن طی سالهای 85-1345 74

جدول 3-10 تعداد خانوار و بعد خانوار شهر صومعه سرا طی سالهای 85-1345 75

جدول 3-11 توزیع نسبی خانوارهای شهر صومعه سرا در سالهای 1375 و 85 75

جدول 3-12 تراکم جمعیت شهرستان صومعه سرا در سالهای 1365-1385 76

جدول 3-13 جمعیت شهر صومعه سرا به تفکیک گروههای سنی و جنسی در سال 75 و 85 78

جدول 3-14 جمعیت شهر صومعه سرا به تفکیک گروههای سنی در سالهای 75 و 85 79

جدول 3-15 جمعیت بالای 6 سال شهر صومعه سرا بر حسب سن و وضع سواد در سال 1375 و 85 81

جدول 3-16 تعداد افراد در حال تحصیل شهر صومعه سرا سرشماری سال 1385 82

جدول 3-17 جمعیت شاغل و بیکار شهر صومعه سرا بر اساس سرشماری سال 75 و 85 83

جدول 3-18 ترکیب شاغلین شهرصومعه سرا بر حسب گروههای اصلی فعالیت در سرشماری 1375 84

جدول 3-19 شاغلین شهرصومعه سرا بر حسب بخشهای عمده اقتصادی در سال 1375 و 85 84

جدول 3-20 ترکیب شاغلین شهر صومعه سرا بر حسب گروههای اصلی فعالیت در سرشماری سال 1375 87

جدول 3-21 شاغلین شهر صومعه سرا بر حسب بخشهای عمده اقتصادی در سال 1375 و 85 87

جدول 4-1 نوع جنسیت پاسخ دهندگان 114

جدول 4-2 گروههای سنی پاسخ دهندگان 115

جدول 4-3 میزان تحصیلات پاسخ گویان 116

جدول 4-4 مدت زندگی در شهرستان 117

جدول 4-5 وضعیت شغلی پاسخ گویان 118

جدول 4-6 توجه به توریسم طبیعت گرادر شهرستان صومعه سرا 119

جدول 4-7 مناسبت وضعیت گردشگری طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 120

جدول 4-8 میزان برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در صومعه سرا با تاکید بر آب و هوا 121

جدول 4-9 شرایط مناسب اقلیمی در شهرستان صومعه سرا و جذب توریسم طبیعت گرا 121

جدول 4-10 وجود پتانسیل های گردشگری طبیعی در شهرستان صومعه سرا 123

جدول 4-11 موانع گردشگری طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 124

جدول 4-12 مشارکت مردم شهرستان شما در امر گردشگری 125

جدول 4-13 چگونگی مشارکت مردم در توسعه توریسم طبیعت گرا 127

جدول 4-14 میزان تبلیغات در خصوص پتانسیلهای توریستی در شهرستان صومعه سرا 128

جدول 4-15 میزان فایده تبلیغات در زمینه معرفی جاذبه های توریستی در آینده شهرستان 129

جدول 4-16 میزان توانایی گردشگری بعنوان راهی موثر برای توسعه شهرستان 130

جدول 4-17 میزان ورود گردشگر و  نقش آن تخریب شهرستان 131

جدول 4-18 علت اصلی ضعف توریسم طبیعت گرا در شهرستان 132

جدول 4-19 موارد دارای نقش بیشتر در جذب گردشگر 133

جدول 4-20 مهمترین جاذبه های گردشگری شهرستان صومعه سرا 135

جدول 4-21 نقش جاذبه های توریستی در توسعه گردشگری شهرستان 136

جدول 4-22 میزان شناسایی و معرفی جاذبه های توریستی شهرستان صومعه سرا 137

جدول 4-23 تقویت پتانسیل های گردشگری و نیازمند تقویت زیرساختهای خدماتی در شهرستان 137

جدول 4-24 توجه به توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 139

جدول 4-25 روند رو به توسعه برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 140

جدول 4-26 میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 142

جدول 4-27 بررسی ضریب حرارتی روز به روش دمای موثر در صومعه سرا 143

جدول 4-28 بررسی ضریب حرارتی شب به روش دمای موثر در صومعه سرا 144

جدول 4-29 بررسی ضریب حرارتی میانگین به روش دمای موثر در صومعه سرا 144

جدول 4-30  منطقه آسایش راحتی شب و روز صومعه سرا 145

جدول 4-31 منطقه گرمایی آسایش شب و روز صومعه سرا 145

جدول 4-32 وضعیت آب و هوایی سه گانه اوانز در صومعه سرا 146

جدول 4-33 محدوده آسایش زیست اقلیمی به روش بیکر در صومعه سرا 146

جدول 5-1 روند رو به توسعه برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 153

جدول 5-2 شرایط مناسب اقلیمی در شهرستان صومعه سرا و جذب توریسم طبیعت گرا 155

جدول 5-3 میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 156

فهرست اشکال

عنوان                                                      صفحه

شکل 1-1 نقشه موقعیت شهرستان صومعه سرا 7

شکل 2-1 عوامل مؤثر در مسافرت 33

شکل 3-1 نقشه موقعیت شهرستان صومعه سرا 52

نقشه 3-2 زمین شناسی شهرستان صومعه سرا 54

شکل 3-3 نقشه توپوگرافی شهرستان صومعه سرا 56

شکل 3-4 نقشه شیب شهرستان صومعه سرا 57

شکل 3-5 رژیم حرارتی ونوسانات درجه حرارت ایستگاه کسما 59

شکل 3-6 میانگین درجه حرارت  ماهیانه ایستگاه کسما 59

شکل 3-7 بارش ماهیانه ایستگاه کسما 60

شکل 3-8 میانگین رطوبت نسبی ایستگاه کسما 61

شکل 3-9 تعداد روزهای یخبندان بر حسب ماههای سال در ایستگاه کسما 62

نمودار 3-10 متوسط ماهانه ساعات آفتابي 63

نمودار 3-11 حداکثر سرعت وزش باد در ایستگاه صومعه سرا(متر بر ثانیه) 64

شکل 3-12 نقشه شبکه آبهای شهرستان صومعه سرا 68

شکل 3-13 نقشه خاک شهرستان صومعه سرا 70

شکل 3-14 نقشه پوشش گیاهی 72

شکل 3-15 نمودار تعداد جمعیت شهر صومعه سرا در سالهای1345 تا 85 74

شکل 3-16 درصد نرخ رشد جمعیت شهر صومعه سرا در دهه های 55-45، 65-55، 65-75 و 75-85 74

شکل 3-17 نمودار تعداد خانوار شهر صومعه سرا در سالهای 45، 55، 65، 75، 85 76

شکل 3-18 نمودار بعد خانوار شهر صومعه سرا در سالهای 45، 55، 65، 75، 85 76

شکل 3-19 تراکم جمعیت شهرستان صومعه سرا در سالهای 1375-1385 77

شکل 3-20 نمودار نسبت جنسی شهر صومعه سرا به تفکیک گروههای سنی سرشماری سال 1375 78

شکل  3-21 نمودار نسبت جنسی شهر صومعه سرا به تفکیک گروهها سنی سر شماری سال 1385 79

شکل 3-22 نمودار درصد جمعیت شهر صومعه سرا به تفکیک گروههای سنی سال 1375 80

شکل 3-23 درصد جمعیت شهر صومعه سرا به تفکیک گروههای سنی سرشماری سال 1385 80

شکل 3-24 جمعیت بالای 6 سال شهر صومعه سرا بر حسب سن و وضع سواد در سال 1375 81

شکل 3-25 جمعیت بالای 6 سال شهر صومعه سرا بر حسب سن و وضع سواد در سال 1385 82

شکل 3-26 مقایسه درصد شاغل و بیکار شهر صومعه سرا سرشماری سال 85-1375 83

شکل 3-27 شاغلین شهرصومعه سرا بر حسب بخشهای عمده اقتصادی در سال 1375 85

شکل 3-28 شاغلین شهرصومعه سرا بر حسب بخشهای عمده اقتصادی در سال 1385 85

عکس 4-1 نمایی از تالاب سياه درويشان در شهرستان صومعه سرا 92

عکس 4-2 نمایی از پناهگاه حیات وحش سلکه 95

عکس 4-3 نمایی از پناهگاه حیات وحش سلکه 96

عکس 4-4 نمایی زیبا از روستای تنیان 100

عکس 4-5 نمایی از مناره گسگر در روستای مناره بازار 101

عکس 4-6 نمایی دیدنی از بقعه آقا سید قاسم در روستای چولاب 102

عکس 4-7 نمایی از  بقعه ی پیر موذنان، صوفیان ده صومعه سرا 103

عکس 4-8 نمایی دور از محوطه تاریخی هفت دغنان 105

عکس 4-9 نمایی از پل خشتی گوراب تولم 106

عکس 4-10 نمایی از حمام قدیمی و تاریخی کسماء 108

عکس 4-11 نمایی از غار خونابکش لاربسر 108

عکس 4-12 نمایی پارك ساحلی تولم شهر 109

شکل 4-13 نوع جنسیت پاسخ دهندگان 115

شکل  4-14 گروههای سنی پاسخ دهندگان 115

شکل 4-15 میزان تحصیلات پاسخ گویان 116

شکل  4-16 مدت زندگی در شهرستان 117

شکل 4-17 وضعیت شغلی پاسخ گویان 118

شکل 4-18 توجه به توریسم طبیعت گرادر شهرستان صومعه سرا 119

شکل 4-19 مناسبت وضعیت گردشگری طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 120

شکل 4-20 میزان برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در صومعه سرا با تاکید بر آب و هوا 121

شکل 4-21 شرایط مناسب اقلیمی در شهرستان صومعه سرا و جذب توریسم طبیعت گرا 122

شکل 4-22 وجود پتانسیل های گردشگری طبیعی در شهرستان صومعه سرا 123

شکل  4-23 موانع گردشگری طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 125

شکل 4-24 مشارکت مردم شهرستان شما در امر گردشگری 126

شکل 4-25 چگونگی مشارکت مردم در توسعه توریسم طبیعت گرا 127

شکل 4-26 میزان تبلیغات درخصوص پتانسیلهای توریستی در شهرستان صومعه سرا 128

شکل 4-27 میزان  فایده تبلیغات در زمینه معرفی جاذبه های توریستی در آینده شهرستان 129

شکل 4-28 میزان توانایی گردشگری بعنوان راهی موثر برای توسعه شهرستان 131

شکل 4-29 میزان ورود گردشگر و  نقش آن تخریب شهرستان 132

شکل 4-30 علت اصلی ضعف توریسم طبیعت گرا در شهرستان 133

شکل 4-31 موارد دارای نقش بیشتر در جذب گردشگر 134

شکل 4-32 مهمترین جاذبه های گردشگری شهرستان صومعه سرا 135

شکل 4-33 نقش جاذبه های توریستی در توسعه گردشگری شهرستان 136

شکل 4-34 شناسایی و معرفی جاذبه های توریستی شهرستان صومعه سرا 137

شکل 4-35 تقویت پتانسیل های گردشگری و نیازمند تقویت زیرساختهای خدماتی در شهرستان 138

شکل 4-36 توجه به توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 139

شکل 4-37 روند رو به توسعه برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 140

شکل 4-38 میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 142

شکل 4-39  اقلیم نمای الگی در صومعه سرا 147

شکل 5-1 روند رو به توسعه برنامه ریزی محیطی توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 153

شکل 5-2 شرایط مناسب اقلیمی در شهرستان صومعه سرا و جذب توریسم طبیعت گرا 156

شکل 5-3 میزان نقش شرایط اقلیمی در توسعه توریسم طبیعت گرا در شهرستان صومعه سرا 157