چکیده:

پایداری سیستم‌های حمل و نقل پایدار انحصاراً در ایجاد آن‌ها خلاصه نمی‌شود فضاهای منتج از این سیستم‌ها از خلل ارزیابی میزان کارایی سیستم‌های فوق که امکان حضور، جابجایی و دسترسی را در آن‌ها فراهم می‌کند، نیز حائز اهمیت است. بدین منظور در پژوهش حاضر احداث و بهره‌برداری از پیاده‌راه بازار تهران واقع در خیابان 15 خرداد مورد ارزیابی قرار گرفته است. قرار گرفتن بازار بزرگ تهران به عنوان مهم‌ترین جاذبه تجاری شهر تهران در جنوب پیاده‌راه و عناصر تاریخی ارزشمندی چون کاخ گلستان، مسجد امام، شمس‌العماره و ... موجب جذب تعداد قابل توجهی از شهروندان به این منطقه می‌گردد و این موضوع توجه ویژه به این پیاده‌راه در راستای تأمین خدمات متناسب با حجم استفاده‌کنندگان را طلب می‌نماید.

نتیجه ارزیابی نشان‌گر آن است که تغییر دیدگاه مدیریت شهری از توسعه شهری ماشین‌مدار به توسعه شهری انسان‌مدار با احداث پیاده‌راه‌ها به طور کلی باعث رضایت استفاده‌کنندگان از محیط (شاغلین و عابرین) گردیده است. هرچند غفلت در بعضی شاخص‌ها نارضایتی‌هایی را به همراه داشته است. از جمله این معیارها می‌توان به می‌توان به مسئله تأمین امنیت، توجه به عناصر و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی، تأمین و مدیریت مبلمان شهری متناسب با تعداد استفاده‌کنندگان با تاکید بر تأمین نظافت و بهداشت عمومی، ساماندهی دست‌فروش‌ها، چرخ‌های دستی و موتورسیکلت‌ها و ... اشاره نمود حل بعضی از این مسائل مانند تأمین امنیت عمومی با نصب تجهیزات نظارت تصویری، احداث سرویس بهداشتی، نصب تابلوهای راهنما، تخلیه متناوب سطل‌های زباله و تأمین نظافت پیاده، برنامه‌ریزی و مدیریت بهره‌مندی از پتانسیل‌های توریستی و ... در کوتاه‌مدت قابل حل می‌باشد، در حالی که حل بعضی موارد مانند مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و نوسازی بدنه، ایجاد فعالیت شبانه، افزایش سطح و تناوب خدمات دسترسی مانند مترو و اتوبوس، ایجاد پیوستگی مسیر، جلب مشارکت کسبه و ساکنین در مدیریت و نگهداری این فضاها و ... در بلندمدت امکان‌پذیر بوده و تلاش جمعی طلب می‌نماید

واژگان کلیدی

پیاده راه- مبلمان شهری - منظر شهری- خیابان 15 خرداد- بافت تاریخی- شهر تهران

فهرست مطالب:

عنوان                                                                                                           صفحه

فصل اول: كليات تحقیق 1

مقدمه: 2

1-1: بیان مسئله 4

1-2: سوالات تحقیق 5

1-3: اهداف تحقیق 5

1-4: فرضیات تحقیق 6

1-5: ضرورت تحقیق 6

1-6: روش تحقیق 8

1-7: پیشینه تحقیق 10

1-8: مشکلات تحقیق 13

فصل دوم: مباني نظري و پيشينه ي تحقيق 15

مقدمه 16

2-1: تاریخچه مبلمان شهری 17

2-2: خیابان و شهر 19

2-2-1: پیش از انقلاب صنعتی 19

2-2-2: انقلاب صنعتی و پس از آن 21

2-3:  مبلمان شهر 22

2-4: تعاریف و مفاهیم مربوط به مبلمان  شهری 23

2-5: نقش مبلمان شهري بر هويت شهري و شهرسازي 26

2-5-1: نقش مبلمان شهری، سیمای شهر و نیاز شهروندان 27

2-5-2: نقش سمبلها و نشانه ها در مبلمان شهری 28

2-5-3: رابطه مبلمان شهری و آرامش ذهنی و سلامت روانی 29

2-5-4: تأثیر اقلیم، مصالح، رنگ و ویژگیهای هنری در مبلمان شهری 30

2-6:  معیارهای ارزیابی پیاده راه ها 31

2-6-1: معیارهای اجتماعی اقتصادی 31

2-6-2:  معیارهای کالبدی فضایی 32

2-6-3: معیارهای ترافیک و دسترسی 33

2-6-4:  معیارهای طراحی شهری 34

2-7: ارتباط و نقش پیاده راه در تعاملات اجتماعی 35

2-7-1: پیاده راه موجب تحکم رابطه انسان و محیط شهری 35

2-7-2: پیاده راه ها عاملی برای نشاط و سرزندگی اجتماعی 36

2-7-3: نقش پیاده روی در سلامت جسمی و روحی عابران پیاده 37

2-7-4: حرکت پیاده موجد توسعه پایدار اجتماعی 38

2-8: ارتباط پیاده راه و حمل ونقل 39

2-8-1: جایگاه پیاده راه در حمل و نقل پایدار 39

2-8-2: روش ها حمل و نقل داخلی در پیاده راه ها 40

2-8-2-1: حمل ونقل سواره 41

2-8-2-2: پل ها و مسیرهای پیاده متحرک افقی و عمودی 42

2-8-2-3: تونل ها و زیرگذرهای پیاده 43

2-8-2-4: شبیراهه ها و پلکانهای پیاده 44

2-9: نظریه های مرتبط با مبلمان شهری و پیاده رو 44

2-9-1 الف)  نظریه های مرتبط با مبلمان شهری : 44

2-9-2 ب) بررسی نظریات اندیشمندان در رابطه با مبلمان شهری 47

2-10 :نظریههای مرتبط با پیاده راههای شهری: 54

2-10-1 الف) بررسی نظریات اندیشمندان در رابطه با پیاده راه ها 57

2-11: انواع عناصر مبلمان شهری 59

2-12:  تعریف پیاده‌راه 66

2-12-1: تاریخچه احداث پیاده‌راه در جهان 66

2-12-2: تاریخچه احداث پیاده‌راه در ایران 68

2-13:خلاصه و نتیجه گیری 71

فصـل سـوم: شناخت وضع موجود شهر تهران (مطالعه موردی منطقه 12 تهران) 76

3-1: موقعیت تهران و موقعيت منطقه 12 77

3-2: شناخت ويژگي هاي طبيعي منطقه 12 78

3-2-1: آب و هوا 78

3-2-1-1: تقسم بندی انواع آب و هوای استان تهران 79

3-2-2: ارتفاع از سطح دریا 79

3-2-3: شیب زمین 79

3-2-4: میزان بارش 80

3-2-5: میانگین دمای سالانه 80

3-2-6: رطوبت نسبی 80

3-2-7: وزش باد 80

3-2-8: ژئومورفولوژی تهران 80

3-3: ويژگي هاي اجتماعي- اقتصادي، تاريخي منطقه 12 83

3-3-1: مطالعات تاریخی منطقه 12 83

3-3-2: موقعیت اجتماعی و جمعیتی منطقه 12 86

3-3-3: مطالعات اقتصادي منطقه 12 89

3-4:خصوصيات كالبدي- فضايي منطقه 12 91

3-4-1: خطوط و شبكه هاي ارتباطي: 91

3-4-3: بافت فرسوده منطقه 12 96

3-5- جمع بندي: 97

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و یافته های تحقیق 98

4-1 : آمار توصیفی 99

4-1-1: شاخص های توصیفی 99

4-1-2:  سن 99

4-1-3:  تحصيلات 100

4-1-4: جنسیت 102

4-2: آمار توصیفی سؤالات مربوط به  پرسشنامه 103

4-3: معرفی پیاده راه بازار تهران 105

4-4: ارزیابی پیاده‌راه بازار تهران 108

4-4-1: ابعاد اجتماعی ـ اقتصادی 109

4-4-2: کالبدی ـ فضایی 113

4-4-3: دسترسی و ترافیک 117

4-4-4: طراحی شهری 123

فصل پنجم: آزمــون فرضیـات،نتیجه گیری و ارائه راهکار و پیشنهادات 131

مقدمه 132

5-1: آمار استنباطی برای بررسی سؤالات و فرضیه های تحقیق 133

5-1-1: ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش 133

5-1-2: فرضیات پژوهش 134

5-2) نتیجه گیری 136

5-3: پیشنهادها  و ارائه راهکار 145

منابع و مآخذ 147

پیوست ها 152

فهرست جداول

عنوان                                                                                                           صفحه

جدول (1-1): نظریه پردازان و مفاهیم موثر بر پیاده راه(ماخذ: کاشانی جو،1389) 13

جدول (2-1): شناخت انواع تجهیزات شهری در خدمات 64

جدول (2-2 ): ویژگی‌های برنامه‌ریزی و طراحی برخی از پیاده‌راه‌های ایجاد شده در ایران (کاشانی‌جو، 1390) 70

جدول (2-3): معیارها، شاخص‌ها و ابزار ارزیابی «مأخذ نگارنده برگرفته از (مرتضوی، 1390)، (معینی، 1389)، (کاشانی جو، 1390)، (پاکزاد، 1384)، (قریب، 1383)» 71

جدول(3-1): نقاط قوت و فرصت های جمعیتی و اجتماعی منطقه 87

جدول (3-2): مقايسه تحولات جمعيتي منطقه 12 با شهر تهران در سال 1375 و 1385و 1390 88

جدول (3-3): فرصت ها و قوت حمل و نقل منطقه 12 92

جدول (3-4): کاربری های منطقه 12 95

جدول(3-5): فرصت ها و قوت کاربری زمین منطقه 12 96

جدول(4-1): آماره های توصیفی متغیرهای پژوهش 99

جدول (4-2): توزيع فراواني پاسخ دهندگان بر حسب سن 100

جدول (4-3): توزيع فراواني پاسخ دهندگان برحسب متغير تحصيلات 101

جدول (4-4): توزيع فراواني پاسخ دهندگان برحسب جنسیت 102

جدول(4-5): خلاصه آمار توصیفی سوالات مربوط به قسمت  الف پرسشنامه تحقیق 103

جدول (4-6): نتیجه ارزیابی معیارها 129

جدول(5-1): ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش 134

جدول (5-2): بررسی ارتباط میان طراحی پیاده راه با سازماندهی بافت تاریخی شهر 134

جدول (5- 3): بررسی ارتباط میان ایجاد پیاده راه و کاهش ترافیک 135

جدول(5-4): درصد فراوانی پاسخگویان 136

جدول (5-5): نتیجه ارزیابی معیارها 140

فهرست اشكال

عنوان                                                                                                           صفحه

شکل(2-1): نمونه‌ای از برگزاری فعالیت‌های خیابانی پاریس، فرانسه (Hook, 2010) 32

شکل (2-2): تنوع و اختلاط کاربری‌ها در هر سه بعد (Hook, 2010) 33

شکل (2-3): نمونه‌ای از طراحی شهری مناسب پیاده‌راه گوایاکویل، اکوادور (Hook, 2010) 34

شکل (3-1): نقشه ژئومورفولوژی تهران 83

شکل (3-2):خطوط مترو مصوب (سیسترا) 91

شکل (4-1): محدوده مورد مطالعه به نام محور پانزده خرداد (www.region12.tehran.ir) 106

شکل (4-2): محدوده مورد مطالعه (پیاده‌راه بازار) (برداشت میدانی) 107

شکل (4-3): نمایی از فضای پیاده‌راه بازار در شب و روز (آرشيو روابط عمومي منطقه 12) 107

شکل (4-4): پیرمردی در حال اجرای موسیقی با هدف جلب مشتریان (برداشت میدانی) 109

شکل (4-5): حضور کالسکه در پیاده‌راه بازار (برداشت میدانی) 110

شکل (4-6): نمایی از ورودی مسجد امام و کاخ گلستان (برداشت میدانی) 112

شکل (4-7): نمایی از طبقات بازار (برداشت میدانی) 113

شکل (4-8): نمایی از خرده‌فروشی‌ها در محدوده (برداشت میدانی) 114

شکل (4-9): ورودی‌های بازار از پیاده‌راه (برداشت میدانی) 115

شكل (4-10): نمایی از تنوع خدمات در محدوده (برداشت میدانی) 116

شکل (4-11): تعداد عابرین پیاده (برداشت میدانی) 117

شکل (4-12): شیوه‌های مختلف حمل و نقل در محدوده (برداشت میدانی) 119

شکل (4-13): نمایی از وضعیت محدوده پیش از تبدیل به پیاده‌راه 120

شکل (4-14): نمونه‌ای از موانع در امتداد مسیر پیاده (برداشت میدانی) 121

شکل (4-15): اختلال ترافیکی در خیابان ناصرخسرو (برداشت میدانی) 122

شکل (4-16): تردد چرخ‌های دستی در قبل و بعد از اجرای طرح در محدوده خیابان 15 خرداد (برداشت میدانی) 123

شکل (4-17): کف‌سازی مسیر (آرشيو روابط عمومي منطقه 12) 124

شکل (4-18): عملیات عمرانی متعدد در محدوده خیابان 15 خرداد (برداشت میدانی) 125

شکل (4-19): مبلمان شهری در محدوده (آرشيو روابط عمومي منطقه 12) 125

شکل (4-20): نمایی از سطل زبالههای موجود در پیادهراه (برداشت میدانی) 126

شکل (4-21): فضای سبز موجود در محدوده پیاده‌راه (برداشت میدانی) 127

شکل (4-22): نمایی از عدم تناسب‌ها و تناسب‌ها در بدنه مسیر (برداشت میدانی) 128

شکل (4-23): مقیاس انسانی مسیر (برداشت میدانی) 129

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                           صفحه

نمودار (2-1): تأثیر فرهنگ بر فضا 46

نمودار (4-1): توزيع فراواني پاسخ دهندگان بر حسب سن 100

نمودار (4-2): توزيع فراواني پاسخ دهندگان برحسب متغير تحصيلات 101

نمودار (4-3): توزيع فراواني پاسخ دهندگان برحسب جنس 102

نمودار (4-4): مدت زمان آشنایی عابرین و شاغلین با محدوده پیاده‌راه بازار 108

نمودار (4-5): سطح رضایت عابرین از تنوع خدمات تجاری و تفریحی 116

نمودار (4-6): سهم هر یک از شیوه‌های حمل و نقل در انتقال مسافرین به محدوده 118

نمودار (4-7): سطح رضایت از دسترسی به محدوده 120

نمودار (5-1): تعداد اشخاص جابجا شده در هر ساعت در یک معبر به عرض 5/3 متر (اسماعیلی کلالق، 1390) 137

فهرست نقشه ها:

عنوان                                                                                                           صفحه

نقشه (3-1): موقعیت تهران 78

نقشه (3-3): گسترش تاریخی منطقه 85

نقشه (3-4): پراکندگی مراکز صنعتی در تهران و منطقه 12 90

نقشه (3-5): پراکندگی مراکز تجاری در تهران و منطقه 12 90

نقشه (3-6): پهنه بندی کاربری اراضی وضع موجود منطقه 12 93

نقشه (3-7):کاربری اراضی وضع موجود منطقه 94