چکيده

بحران‌هاي شهري جزء لاينفک بحث مديريت شهري است و اين موضوع در کلان‌شهرها شکل بسيار پيچيده‌تري به خود مي‌گيرد، با توجه به جمعيت زياد و روبه رشد کلان‌شهر اصفهان و استقرار آن در زون سنندج- سيرجان، وقوع يک زلزله بزرگ يا ساير بلاياي طبيعي و انساني بسيار حائز اهميت خواهد بود. بنابراين لازم است که به طور جدي به مديريت بحران براي کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفي آن‌ها توجه شود.خسارات ناشي از انواع بحران‌ها اغلب بيشتر بخش‌هاي يک شهر را در بر مي‌گيرد ويکي از عناصري که بيشتر آسيب‌پذير است و دچار خسارت مي‌شود ساختمان‌ها است. يکي از ابعاد برنامه‌ريزي و مديريت بحران به مقاوم‌سازي و بهينه‌سازي ساختمان‌ها مي‌پردازد.لذا با توجه به اهميت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي مورد مطالعه که متوليان  بحران در شهرها هستند و نقشي کليدي در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ها در برابر خسارت‌هاي ناشي از بحران‌ها بسيار مهم به نظر مي‌رسد در نتيجه بايد با رعايت اصول معماري و شهرسازي در ساخت و ساز آن‌ها طول عمر اين ساختمان‌ها را بيشتر و آسيب‌پذيري‌شان را کاهش داد چرا که در صورت آسيب‌ديدگي علاوه بر اينکه عملکردشان را از دست خواهند داد نظام مديريتي شهر نيز فلج خواهد شد .

اهداف اصلي اين پژوهش ارزيابي ميزان آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان در هنگام وقوع بحران و ارائه راهکارهايي جهت کاهش آسيب‌پذيري واحدهاي مورد مطالعه در جهت انجام وظيفه در قبل، حين و بعد از بحران است.اين پژوهش از نظر هدف کاربردي – توسعه‌اي و از نظر روش اسنادي، توصيفي – تحليلي و ميداني است.. ابزار تجزيه تحليل در اين پژوهش نيز استفاده از مدل ها و روش‌هاي آماري در زمينه تحليل آسيب‌پذيري با استفاده از نرم‌افزارهاي آماري و گرافيکي مانند  Spssو Excel و استفاده از نرم‌افزارهاي Expert choice ,GIS براي تحليل داده‌ها است. همچنين با استفاده از مدل مرکز ميانه پراکنش فضايي موقعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي مورد مطالعه نشان داده شده است. در ادامه نيز با استفاده از مدل (Swot)  راهبردهايي جهت کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي مورد مطالعه ارائه نمود ه ايم. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد که از بين ساختمان‌هاي مراکز بهداشتي و درماني، بيمارستان زهراي زينبيه با وزن 053/0بيش‌ترين ميزان آسيب‌پذيري و بيمارستان الزهرا با وزن 028/0کمترين ميزان آسيب‌پذيري را به خود اختصاص داده‌اند.و از ميان مراکز آتش‌نشاني ايستگاه شماره 2 با وزن 055/0 آسيب‌پذيرترين ايستگاه آتش‌نشاني و ايستگاه شماره12با وزن035/0 کمترين آسيب‌پذيري را دارا است. از ميان بقية سازمان‌ها  نيز ساختمان خدمات شهري شهرداري منطقه 11 با وزن 019/0 با آسيب‌پذيري بسيار کم، رتبه اول را از نظر کمترين ميزان آسيب‌پذيري و ساختمان هلال‌احمر شهرستان با وزن113/0 بيش‌ترين ميزان آسيب‌پذيري را دارا مي‌باشند.

واژه‌هاي کليدي : برنامه‌ريزي،سازمان‌هاي متولي بحران، شهر اصفهان، مديريت بحران شهري

فهرست مطالب

  عنوان

          صفحه

فصل اول: کليات پژوهش

1-1- شرح و بيان مسأله پژوهشي.. 2

1-2- اهميت و ارزش تحقيق.. 3

1-3- اهداف تحقيق.. 3

1-4 -فرضيه‌ها و سؤال‌هاي پژوهش.. 3

1-4-1-سؤال‌هاي پژوهش.. 3

1-4-2-فرضيه‌هاي پژوهش.. 4

1-5- پيشينه پژوهش.. 4

1-6- روش تحقيق.. 5

1-7- مشکلات و محدوديت‌هاي پژوهش.. 6

1- 8-کاربرد نتايج پژوهش.. 6

 فصل دوم : مفاهيم،مباني نظري وروش ها

2-1-  تعاريف و مفاهيم.. 8

2-1-1-  ارزيابي.. 8

2-1-2-  برنامه ريزي.. 8

2-1-3-  بحران.. 8

2-1-4-  انواع بحران.. 9

2-1-5-  انواع بحران به لحاظ منشأ و خاستگاه حادثه.. 9

2-1- 6- سطوح بحران.. 10

2-1- 7- مديريت بحران.. 10

2-1- 8-  تعريف بحران و مديريت بحران.. 11

2-1-9-  اهداف مديريت بحران.. 14

2-1-10-  مراحل مديريت بحران.. 14

2-1-11-  ويژگي‌هاي مديريت بحران.. 15

   2-1-12- سطوح مختلف مديريت بحران........................................................ 15

2-1-13- سازمان‌هاي متولي بحران.. 16

2-1-14-  تعريف و تحليل آسيب‌پذيري.. 16

2-1- 15-  مشخصات زمين.. 16

2-1-16-  تعريف ساختمان.. 17

   عنوان

          صفحه

2-1- 17-  نوع مصالح.. 17

2-1- 18-  خواص فيزيکي مصالح ساختماني.. 17

2-1- 19-  تعريف و مفهوم پي.. 17

2-1- 20- اسکلت ساختمان.. 19

2-1- 21-  تير و ستون و انواع آن.. 19

2-1- 22-  ديوار.. 20

2-1- 23-  تعريف سقف و انواع آن.. 22

2-1- 24- سقف در ساختمان‌هاي فلزي.. 23

2-1- 25- سقف در ساختمان‌هاي صنعتي.. 23

2-1- 26- نما.. 23

2-1- 27-  تعريف و مفهوم پله.. 23

2-1- 28-  درها.. 25

2-1- 29-  ارتفاع و تعداد طبقات.. 25

2-1- 30-  عمر بنا.. 26

2-1- 31- کيفيت بنا.. 26

2-1- 32-  عرض معابر مجاور.. 26

2-1- 33-  سيستم هاي گرمايشي.. 27

2-1- 34-  انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفي.. 27

2-1-  35-  طبقه‌بندي مصالح.. 28

2-1- 36-  ويژگي‌هاي بنا - سازه.. 29

2-1- 37-  انواع ساختمان‌ها.. 29

2-1- 38-  سيستم هاي مقاوم در برابر نيروهاي جانبي ساختمان   30

2-1- 39-  انواع ساختمان.. 31

2-1- 40-  تحصيلات.. 33

2-2-  ديدگاه‌ها و مباني نظري.. 34

2-2-1-  مصالح اسکلت و ديوار.. 34

2-2-2- سقف.. 35

2-2-3-  نماي ساختمان.. 36

2-2-4- محدوديت ارتفاع ساختمان و طبقات آن.. 37

2-2- 5-وضعيت ارتباطي و دسترسي.. 37

2-2- 6- عرض معابر.. 38

   عنوان

          صفحه

2-2- 7- عرض معابر مجاور.. 39

2-2- 8- درجه محصوريت.. 39

2-2-9- سرانة فضا براي هر نفر.. 40

2-2-10- اصول کلي براي طرح سازه‌هاي مقاوم در برابر زلزله   40

2-2- 11-  دسته‌بندي ساختمان‌ها از نظر ترافيک (ترافيک جمعيت)   40

2-2- 12- گروه‌بندي ساختمان‌ها بر حسب شکل.. 41

2-2- 13-  تقسيم‌بندي ساختمان‌ها به لحاظ اهميت.. 41

2-2- 14-  ديدگاه‌ها و الگوهاي واکنش در برابر مديريت بحران   42

2-2- 15-  نظريات مکاتب مختلف در رابطه با مديريت بحران.. 43

2-2- 16-  ديدگاه‌هاي مديريت بحران.. 44

2-2- 17- رويکردهاي مديريت بحران.. 45

2-2- 18-  تجارب برنامه‌ريزي و مديريت بحران در کشورهاي مختلف جهان و ايران.. 46

2-3- روش‌ها و تکنيک ها.. 49

2-3- 1-  معرفي تکنيک فرايند تحليل سلسله مراتبي(AHP). 49

2-3- 2- روش تحليل SWOT. 51

2-3-3-  شاخص پراکندگي در اطراف مرکز ميانه.. 52

فصل سوم: معرفي محدوده مورد مطالعه

3-1- ويژگي‌هاي طبيعي شهر اصفهان.. 54

3-1-1-  موقع جغرافيايي، حدود و وسعت شهر اصفهان.. 54

3-1-2-  شرايط اکولوژيک شهر اصفهان.. 56

   3-1-3-  ناهمواري (توپوگرافي).. 56

3-1- 4-  وضعيت عمومي زمين‌شناسي عمومي منطقة اصفهان.. 57

3- 1- 5-  بررسي کليات زمين‌شناسي اصفهان.. 57

3-1- 6-  لرزه‌خيزي گستره اصفهان.. 58

3-1- 7-  خطر لرزه‌خيزي شهر اصفهان.. 59

3-1- 8-  خاک.. 59

3-1-9-  ويژگي‌هاي آب و هوايي.. 60

3-1- 10- اقليم شهر اصفهان.. 60

3-2-  ويژگي‌هاي انساني.. 63

3-2- 1-  جغرافياي تاريخي اصفهان(علل وجودي شهر اصفهان)   63

3-2-2- پيشينة تاريخي شهر اصفهان.. 64

   عنوان

          صفحه

3-2-3- ويژگي‌هاي جمعيتي شهر اصفهان.. 68

3-2- 4-  عوامل شکل‌گيري ساختار شهري اصفهان.. 69

3-2- 5-  مناطق شهرداري اصفهان.. 70

فصل چهارم : تحليل داده هاي پژوهش

4-1- بررسي وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظرشاخص هاي مورد مطالعه.. 73

4-2-  تحليل سلسله مراتبي (AHP) ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان.. 83

4-2-1-  بررسي وضعيت آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي شهرداري‌هاي شهر اصفهان   84

4-2-2-  بررسي وضعيت آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي هلال‌احمر، بهزيستي، کميته امداد، فرمانداري و ساختمان اداري آتش‌نشاني شهر اصفهان   85

4-2-3-  بررسي وضعيت ساختمان‌هاي شرکت مخابرات شهر اصفهان   86

4-2- 4-  بررسي وضعيت ساختمان‌هاي شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزيع برق شهر اصفهان.. 87

4-2- 5-  بررسي وضعيت ساختمان‌هاي مراکز آتش‌نشاني شهر اصفهان   88

4-2-6-  بررسي وضعيت ساختمان‌هاي مراکز بهداشتي و درماني شهر اصفهان   90

4-3- تحليل SWOT ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان   92

  4-3-1-  گام نخست : عوامل داخلي مؤثر بر کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي   

    بحران شهر اصفهان.. 92

4-3-2-  گام دوم : عوامل خارجي مؤثر بر کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان.. 94

4-3-3-  تحليل عوامل داخلي و خارجي.. 95

4-3-4-  تحليل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهديدها با استفاده از ماتريسSWOT. 97

4-4-  شاخص پراکندگي در اطراف مرکز ميانه.. 99

4- 5-  شعاع عملکردي ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني شهر اصفهان.. 101

4-6-  شعاع عملکردي مراکز بهداشتي درماني شهر اصفهان.. 102

فصل پنجم:: جمع بندي،نتيجه گيري وارائه پيشنهادات

5-1- جمع‌بندي فصول.. 104

5-2- سؤالات و بررسي فرضيات.. 104

5-2- 1- سؤال اول.. 104

5-2- 2- سؤال دوم.. 104

5-2-3- فرضية اول.. 105

   عنوان

          صفحه

5-2- 4- فرضية دوم.. 105

5-3- مشکلات و نارسايي‌ها.. 106

5-4- پيشنهادات و راهبردها.. 106

    منابع ومأخذ.............................................................................................. 113

فهرست شکل‌ها

عنوان

         صفحه

شکل ‏2‑1- دياگرام نيازها و منابع.. 12

شکل2‑2-  مديريت بحران و ابزارهاي آن درجهت کاهش و جبران خسارت‌هاي ناشي از بحران‌ها.. 13

شکل ‏2‑3- مراحل مديريت بحران.. 14

شکل ‏2‑4- طبقه‌بندي بارهاي متداول وارد بر ساختمان.. 31

شکل ‏2‑5- سطوح استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي.. 50

شکل3‑1- نقشه محدودة مورد مطالعه.. 55

شکل4‑1- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي شهرداري‌هاي شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 83

شکل ‏4‑2-  اولويت‌بندي ساختمان‌هاي سازمان‌هاي هلال‌احمر،بهزيستي، کميته امداد، فرمانداري، ساختمان اداري آتش‌نشاني شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري   84

شکل 4‑3- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي شرکت مخابرات شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 85

شکل 4- 4-  اولويت‌بندي ساختمان‌هاي شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت برق شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 86

شکل 4‑ 5- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي مراکز آتش‌نشاني شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 89

شکل‏4‑ 6- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي مراکز بهداشتي و درماني شهراصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 90

شکل4‑ 7- آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان   91

شکل4‑ 8-  امتيازات کسب شده توسط عوامل مؤثر برکاهش آسيب پذيري ساختمان هاي سازمان هاي متولي بحران .. 97

شکل4‑ 9-  شعاع عملکردي ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني شهر اصفهان تا فاصلة 5/2 کيلومترمربع  .. 100

شکل4‑ 10-  شعاع عملکردي مراکز بهداشتي درماني شهر اصفهان تا فاصلة 5/1 کيلومترمربع  .. 101

فهرست جدول‌ها

عنوان

         صفحه

جدول 2‑1- رابطه آسيب‌پذيري و نوع مصالح.. 34

جدول ‏2‑2- مقادير توصيه‌شده براي حداکثر ارتفاع ساختمان (H)به متر و تعداد طبقات(n) 35

جدول 2‑3- رابطة عرض معبر و درجة آسيب‌پذيري.. 38

جدول ‏2‑ 4- رابطه آسيب‌پذيري و سلسله‌مراتب شبکه معابر شهري   39

جدول ‏2‑5- مقايسه زوجي يا دو به دوي ساعتي.. 51

جدول 2‑6- مقياس مقايسه دو به دو در AHP. 52

جدول 3-1- ميانگين سي ساله بارش شهر اصفهان(1355-1387).. 62

جدول 3‑2- جمعيت شهر اصفهان در خلال سال‌هاي 1335 تا 1385 و برآورد آن تا سال 1405. 68

جدول 3‑3- نرخ رشد جمعيت شهر اصفهان از سال 1335 تا 1385. 68

جدول 3- 4- بررسي سهم گروه‌هاي سني در شهر اصفهان.. 69

جدول 3- 5- ويژگي‌هاي جمعيتي و مساحتي شهر اصفهان به تفکيک مناطق چهارده گانه.. 70

جدول 4‑1- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظر مصالح پي.. 72

جدول ‏4‑2- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظر مصالح اسکلت.. 72

جدول ‏4‑3- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظر مصالح ديوار.. 72

جدول ‏4‑ 4- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظر مصالح سقف.. 73

جدول ‏4‑5- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از نظر مصالح نما.. 73

جدول 4-6- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ مساحت زمين.. 73

جدول 4-7 - وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ مساحت زيربنا.. 74

جدول 4-8- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد درب ورودي.. 74

جدول 4-9- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهراصفهان ازلحاظ تعداد درب اضطراري.. 74

جدول 4-10 - وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهراصفهان ازلحاظ موقعيت ساختمان.. 75

جدول 4- 11- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ عرض معابر اطراف ساختمان.. 75

عنوان

         صفحه

جدول 4-12- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ سبک بافت شهر..................................................................................................... 75

جدول 4-13- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ دفع زباله.. 77

جدول 4-14- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ سال ساخت.. 76

جدول 4- 15- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهراصفهان از لحاظ کيفيت ساختمان.. 76

جدول 4- 16- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از بافت ساختمان.. 76

جدول4-17- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد طبقات.. 77

جدول 4-18- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد اتاق.. 77

جدول 4-19- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ ارتفاع ساختمان.. 77

جدول4- 20- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد واحدهاي اداري.. 78

جدول 4- 21- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد کارکنان.. 78

جدول 4- 22-  وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ ميزان تحصيلات کارکنان.. 78

جدول 4- 23- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد مراجعين.. 79

جدول 4-24- وضعيت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد تخت   79

جدول 4- 25- وضعيت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد اورژانس.. 79

جدول 4- 26- وضعيت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد بخش   80

جدول 4-27- وضعيت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد پزشک   80

جدول 4- 28- وضعيت ايستگاه هاي آتش نشاني شهر اصفهان از لحاظ تعداد دهنه آشيانه.. 80

جدول4- 29- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان از لحاظ سيستم گرمايشي.. 81

جدول 4-30- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان ازلحاظ سيستم سرمايشي.. 81

جدول4- 31- وضعيت ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهراصفهان ازلحاظ سيستم آتش‌نشاني.. 81

عنوان

         صفحه

جدول ‏4‑32- وزن معيارها و زير معيارهاي مورد بررسي در پژوهش با استفاده از تکنيکAHP. 82

جدول‏4‑33- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي شهرداري‌هاي شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 83

جدول ‏4‑ 34-  اولويت‌بندي ساختمان‌هاي سازمان‌هاي هلال‌احمر،بهزيستي، کميته امداد، فرمانداري، ساختمان اداري آتش‌نشاني شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 84

جدول ‏4‑ 35- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي شرکت مخابرات شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 85

جدول ‏4‑ 36-  اولويت‌بندي آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزيع برق شهر اصفهان.. 86

جدول ‏4‑ 37-  وزن معيارها و زير معيارهاي مراکز آتش‌نشاني با استفاده از تکنيکAHP. 87

جدول ‏4‑ 38- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي مراکز آتش‌نشاني شهر اصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 88

جدول ‏4‑ 39- وزن معيارها و زير معيارهاي مراکز  بهداشتي و درماني با استفاده از تکنيکAHP. 88

جدو ل ‏4‑40- اولويت‌بندي ساختمان‌هاي مراکز بهداشتي و درماني شهراصفهان از نظر ميزان آسيب‌پذيري.. 90

جدول ‏4‑ 41- عوامل داخلي کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان.. 92

جدول ‏4‑ 42- عوامل خارجي کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهراصفهان.. 93

جدول ‏4‑ 43- ماتريس عوامل داخلي (قوت ها؛ strangth).. 94

جدول ‏4‑ 44- ماتريس عوامل داخلي (ضعف ها؛ weakness).. 95

جدول ‏4‑ 45- ماتريس عوامل خارجي (فرصت ها).. 95

جدول ‏4‑ 46- ماتريس عوامل خارجي (تهديدها).. 96

جدول4‑ 47-  امتيازات کسب‌شده توسط عوامل مؤثر بر کاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي سازمان‌هاي متولي بحران شهر اصفهان.. 97

جدول 5‑1-  اولويت زماني و مکاني پيشنهادات و راهبردها.. 108