به منظور بررسي تأثير شوري بر جوانه‌زني و تعيين آستانه تحمل به شوري جو شاخص‌هاي درصد جوانه‌زني، طول، وزن‌تر، خشك، ميزان‌سديم، پتاسيم ريشه اوليه و محور روي لپه در آزمايش اول، و همچنين آستانه تحمل به شوري، ارتفاع ساقه، وزن‌تر، خشك، ميزان سديم و پتاسيم گياه در آزمايش دوم مورد بررسي قرار گرفت. نتايج نشان داد در صد جوانه‌زني در همه نمونه‌ها با افزايش غلظت كلريد سديم به طور معني داري كاهش يافت. با توجه به عملكرد نسبي وزن خشك، افضل با مقدار 24/25 دسي زيمنس بر متر و نمونه Hordeum murinum (ايلام) با مقدار 65/16 دسي زيمنس بر متر به ترتيب بيشترين و كمترين EC50 را نسبت به نمونه‌هاي ديگر نشان دادند. در اين آزمايش رقم بومي در مقايسه با ساير ارقام در شرايط تنش مقاومت‌تر بود و به احتمال زياد داراي ژن‌هاي مقاومت به شوري مي‌باشد.
مقدمه
شوري از جمله خطرهاي جدي تهديد كننده محيط و كشاورزي در بخش‌هاي زيادي از جهان مي‌باشد كه عملكرد محصولات مخصوصاً در مناطق خشك و نيمه خشك را تحت تأثير قرار مي‌دهد. تحمل نمك در واقع توانايي گياهان براي رشد و تكميل چرخه زندگي در شرايط وجود غلظت بالايي از نمك‌هاي محلول مي‌باشد. شوري يك پديده پيچيده مربوط به كل صفات گياه است. مواردي بيان شده است كه مكانيزم تحمل به شوري از رقمي به رقم ديگر درون يك گونه متفاوت مي‌باشد. ميزان تحمل به شوري يك گياه زراعي بايستي در مراحل مختلف رشد به خصوص در مرحله جوانه‌زني، رشد گياهچه و مراحل رويشي و زايشي بررسي شود. ‌بررسي و بازبيني مراحل جوانه‌زني و گياهچه براي مشخص كردن تحمل گياهان به شوري موثر و كاربردي‌تر بوده و مرحله مناسبي براي شناسايي گياهان متحمل به شوري مي‌باشد. اين نظريه توسط گرين وي و بلوم ارائه شد.
اندازه‌گيري پتانسيل جوانه‌زني بذور در شرايط شور، پارامتر‌هاي ساده و مفيدي ارائه مي‌دهد به شرط آنكه تحمل در مرحله گياهچه‌اي منجر به تحمل به شوري در گياه بالغ شود. درصد جوانه‌زني آزمايش مناسب و سريعي براي شمار زيادي از ارقام مي‌باشد، به شرط آنكه با ظهور گياهچه، رشد سبزينگي، گلدهي و بلوغ همسبتگي داشته باشند. درآزمايشي روي تعدادي از گراس‌ها ارتباط مثبتي بين درصد جوانه‌زني و رشد در مراحل بعدي زندگي براي علف گندمي بلند تحت شرايط شور به دست آمده است. گونه‌هاي زيادي مثل گندم و جو قادر به جوانه‌زدن در غلظت بالاي نمك (300 ميلي‌مولار) هستند اما ريشه‌چه نمي‌تواند در اين سطح از شوري رشد كند. تنش شوري بر روي جوانه‌زني بذر از طريق تنش اسمزي باعث كاهش جذب آب شده و با تجمع يون‌هاي سديم و كلرايد به عدم تعادل در جذب عناصر غذايي گشته و منجر به سميت مي‌گردد. غلظت Na+ در بذر در شرايط شوري به طور معني‌داري افزايش و ميزان K+ تحت تأثير تنش شوري كاهش مي‌يابد. شوري بر روي بيوماس تأثير منفي دارد. تنش شوري باعث كاهش معني‌داري در ارتفاع و وزن اندام‌هاي هوايي و ريشه مي‌گردد. با افزايش غلظت كلريد سديم رشد قسمت‌هاي هوايي بيشتر از ريشه تحت تأثير شوري قرار مي‌گيرد در نتيجه رشد و متوسط توليد ماده خشك ريشه نسبت به ساقه به طور معني‌داري افزايش مي‌يابد.
گياهان زراعي از نظر تحمل به غلظت نمك‌هاي محلول در منطقه ريشه متفاوت هستند، لذا انتخاب گياه براي حداكثر توليد تحت شرايط شور يكي از گزينش‌ها اساسي و مفيد خواهد بود. براي ارزيابي تحمل گياهان در شرايط شور از معياري به نام آستانه تحمل به شوري استفاده مي‌شود. آستانه تحمل به شوري عبارت است از حداكثر شوري مجاز بدون اينكه كاهشي در محصول نسبت به شرايط غير شور به وجود آورد.جو از جمله غلات مهم مي‌باشد كه جهت تغذيه دام و مصارف صنعتي بكار مي‌رود. اين گياه در دامنه وسيعي از خاك و آب قدرت رشد دارد. راوسون و همكاران در گلخانه با مقايسة واكنش به شوري در غلات مختلف در مرحلة سبزينگي به تفاوت‌هاي كوچكي در توليد بيوماس بين چند رقم جو، گندم و تريتيكاله پي‌ بردند، در ميان آنها ارقام جو به طور يكسان تحمل بالايي به شوري نسبت به ارقام گندم نان از خود نشان دادند. در گياه جو ارتفاع گياه، شمار كل پنجه‌هاي گياه، وزن‌تر و وزن خشك به طور معني‌داري تحت تأثير شوري قرار مي‌گيرد. كاهش ارتفاع گياه مربوط به فشار اسمزي بالاي محلول خاك مي‌باشد. ارقام مختلف عكس‌العمل‌هاي متفاوتي در برابر تنش شوري از خود نشان مي‌دهند و اين به علت تفوات آنها از لحاظ ژنتيكي است. اين آزمايش جهت بررسي تأثير شوري كلريد سديم بر روي جوانه‌زني و تعيين آستانه تحمل به شوري تعدادي از نمونه‌هاي جو (وحشي ، بومي و تجاري) براي شناسايي و معرفي متحمل‌ترين آنها در شرايط گلخانه انجام گرفت. شوري بر روي ميزان جذب عنصار سديم و پتاسيم گياه تأثير دارد. دسي زيمنس بر متر كمترين ميزان جذب سديم مربوط به گياه murinum L. H. (كرمان) و بيشتري ميزان جذب مربوط به H.spontaneum C.Koch (فارس) و افضل بود. در تيمار 10 دسي زيمنس بر متر كمترين ميزان جذب مربوط به murinum L. H. بود. در تيمار 15 دسي زيمنس بر متر كمترين ميزان جذب مربوط به murinum L. H. بود.
بحث
با افزايش تنش شوري درصد جوانه‌زني كاهش يافت. جوانه‌زني در سطح شاهد و 100 ميلي مولار NaCl در همة تيمارها مشاهده شود. ژرم پلاسم‌هاي افضل، ريحان ، ماكوئي و murinum Huds H. در بالاترين سطح (300 ميلي‌مولار نمك) داراي قدرت جوانه‌زني بودند كه نشان از تحمل بالاي اين نمونه‌ها به نمك مي‌باشد. كاهش جوانه‌زني با افزايش سطوح شوري در گياهان مختلف توسط محققان ديگري نيز ثابت شده است. در بررسي تأثير تنش شوري بر روي تعدادي ژنوتيپ جو بيان داشت تفاوت معني‌داري براي درصد جوانه‌زني ژنوتيپ‌هاي جو تحت تنش شوري وجود دارد، نتايج نشان مي‌دهد كه كاهش جوانه‌زني جو، به علت عدم توانايي بذرها در جذب آب از محلول نمك مي‌باشد تا اثر سميت كلريد سديم.