مقدمه:
پيدايش بودجه از زبان فرانسه بود كه يك كيسه چرمي بود كه به آن باجت مي‌گفتند
بودجه عبارت است از برنامه‌ريزي مالي يك حكومت (جامعه) براي آينده.
اگر بخواهيم عمر
بودجه بدانيم تقريباً مي‌توان گفت كه عمر آن كمتر از صدسال است به مرور زمان كه
زندگي اجتماعي بيشتر شد و انسانها تشكيل جوامع را دادند و حكومتها شكل گرفتند
درنتيجه هرحكومت مي‌بايست يك حاكم داشته باشد كه اين حاكم دو وظيفه مهم داشت كه
عبارتند بودند از:
1- تأمين امنيت و عدالت درجامعه 2- حفظ حدود و ثفور و مرزهاي آن جامعه
انجام اين دو
وظيفه هزينه‌هاي نسبتاً زيادي داشت كه اين هزينه‌ها از محل املاك و مستغلات حاكم
تأمين مي‌شد اما به مرور زمان كه جوامع پيشرفت كردند اين هزينه‌ها بيشتر شد و ديگر
حاكم نمي‌توانست اين هزينه‌ها را تأمين كند كه دراين موقع انديشمندان سياسي ماليات
را به عنوان يكي از راههاي تأمين درآمد دولت پيشنهاد كردند و سيستم حكومت به سيستم
حكومت سرمايه‌داري تبديل شد. دراين زمان وظايف حكومتها از دومورد قبلي به چندين
وظيفه تبديل شد كه عبارت بودند از: آموزش، بهداشت، جاده، تأمين اجتماعي، تهيه
نيرو، ارتباطات، آب، برق و غيره.
انجام اين وظايف
هزينه‌هاي زيادي داشت درصورتي كه حكومت درآمد زيادي نداشت يعني نيازهاي و مخارج
زياد بود ولي درمقابل درآمد و منابع كم بود و درنتيجه اين مسئله باعث به وجود آمدن
بودجه شد كه دراين جا كار بودجه عبارت بود از برنامه‌ريزي به طوري كه به نحو احسنت
از اين منابع استفاده شود. زماني كه ماليات به عنوان راه براي تأمين درآمد بكار
گرفته شد بعضي‌ها با اين امر مخالفت كردند به اين دلايل:
1-
كم شدن قدرت خريد 2- كم شدن
مصرف
3- كم شدن توليد
ولي به تدريج و به
مرور زمان متوجه شدند كه ماليات بهترين راه از ميان راههاي پيشنهادي براي تأمين
درآمد دولت است.
تعريف بودجه:
بودجه داراي تعاريف بسيار زيادي است كه اين تعاريف با گذشت زمان بيشتر و
بهتر و تكميل‌تر شدند.
تعريف اوليه
بودجه: بررسي دخل و خرج دولت
قانون محاسبات عمومي كشور چهارتعريف از بودجه ارائه كرده است كه جديدترين
آن كه درتاريخ 1/6/1366 تصويب شده است عبارت است از:
بودجه كل كشور
برنامه‌هاي دولت است كه براي يك سال مالي تهيه و حاوي پيش‌بيني درآمدها و ساير
منابع تأمين اعتبار و برآورد هزينه‌ها براي انجام علمياتي كه منجر به نيل سياستها
و هدفهاي قانوني ميشود و از سه قسمت به شرح زير تشكيل ميشود:
1-
بودجة عمومي دولت كه شامل اجزاي
زير است:
الف ـ پيش‌بيني
دريافتها و منابع تأمين اعتبار
ب ـ پيش‌بيني
پرداختهايي كه توسط درآمدها درسال مربوطه مي‌توانند انجام شوند.
2- بودجه شركتهاي دولتي و بانكها شامل پيش‌بيني
درآمدها و ساير منابع
3- بودجه موسساتي كه تحت عنواني غير از عناوين فوق
در بودجه منظور ميشود.
انواع بودجه:
1-
بودجه برنامه‌اي 2- بودجه دستگاهي
بودجه برنامه‌اي:
بودجه‌اي
كه درآن ملاك اعتبار دادن و مبناي دادن اعتبار برنامه‌ها هستند كه به هربرنامه
مقداري اعتبار تخصيص ميشود.
بودجه دستگاهي:
مشخص كردن بودجه
به طور مجزا براي هر وزارتخانه‌اي را بودجه به صورت دستگاهي گويند كه نحوة كار
بدين شكل است كه دستگاهها درهرناحيه‌اي براساس ابلاغ بودجه، بودجه‌اي را براي سال
آينده پيش‌بيني مي‌كنند و سپس در مركز استان كارشناس بودجه، بودجه تمام نواحي و
خود مركز را جمع‌آوري مي‌كند و به مجلس مي‌فرستد.
عناصر بودجه:
يكسري موضوعات
متشابه كه درتمامي تعاريف بودجه ديده مي‌شوند كه عبارتند از:
1-
پيش‌بيني: چون بودجه مربوط به آينده است.
2- بودجه فقط
مخصوص دولت نيست: چون بخش خصوصي نيز مي‌تواند برنامه‌ريزي داشته باشد.
3- بودجه فقط به صورت دستگاهي نيست: مثلاً دركشور ما به صورت برنامه‌اي
است.
4- زمان بودجه لزوماً يك سال نيست: مثل
برنامه‌هاي توسعه چندساله كشورها
5- تصويب بودجه جزء تعريف بودجه نيست: بلكه يكي از مراحل است.
عوامل بودجه:
1-
درآمد 2- هزينه
دولت ابتدا درآمد
خود را مشخص مي‌كند و سپس با توجه به ميزان درآمدش اعتبارات دستگاهي مختلف را
تصويب مي‌كند كه در كشور ما بيشتر درآمد ازطريق فروش نفت است و بودجه به عنوان يك
ترازو است كه اعتبارات را به عمليات تبديل مي‌كند.
روشهاي كلي تأمين
درآمد دولت:
1-
درآمد حاصل از ماليات
2- استقراض (قرض
گرفتن): اوراق مشاركت، وام گرفتن
3- عمليات بانكي:
درآمد مالي و پولي، انتشار اسكناس
4-
خالصه‌جات: كشاورزي، صنعتي، خدماتي
1)
درآمد حاصل از ماليات:
امروزه اكثر
كشورها تلاش مي‌كنند بيشتر درآمد خود را از طريق ماليات كسب كنند چون بعضي از
اقتصاددانان معتقداند كه هرچه ميزان بيشتري از درآمد دولت از راه ماليات باشد
بيانگر پيشرفته‌بودن آن كشور است.
2)
درآمد حاصل از استقراض:
دولتها نيز مانند
اشخاص دربعضي مواقع جهت تأمين درآمد خود اقدام به دريافت وام مي‌كنند توجه كنيد كه
وام‌گرفتن براي دولت درآمد نيست بلكه منبع تأمين اعتبار است زيرا كه ناشي از بدهي
است.
3)
درآمد حاصل از عمليات بانكي:
دراين روش دولت از
طريق انتشار اسكناس و همچنين دريافت بهره از طريق عمليات بانكي براي خود درآمد كسب
مي‌كند كه البته لازم است جهت جلوگيري از بروز مشكلات اقتصادي از قبيل كم ارزش شدن
پول تجزيه و تحليل درستي از اوضاع و احوال اقتصادي به عمل آيد.
4) درآمد حاصل
از خالصه‌جات:
اين نوع درآمد،
درآمدي است كه دولت از طريق فعاليتهاي كشاورزي، صنعتي و خدماتي كه انجام مي‌دهد به
دست مي‌آورد.