فصل اول:
مقدمه:
برنج از گياهان زراعي مهم قاره آسياست . دانه برنج و فراورده هاي حاصل از آن نزديك به 40 درصد غذاي مورد نياز نصف مردم جهان را تشكيل مي دهد و از لحاظ توليد جهاني نيز مي تواند با گندم برابري كند (1).
برنج شامل دو گروه زراعي آسيايي و افريقايي است . در برنجهاي گروه آسيايي برنج معمولي يا اوريزا ساتيوا وجود دارد كه بومي آسياست (تصوير 1-1) . در گروه برنج آفريقايي اوريزا گلابريما را مي توان نام برد كه بومي آفريقاست (تصوير 2-1) . حدس زده مي‌شود كه زراعت برنج تقريبا 3000 سال قبل از ميلاد مسيح در كشورهاي هندوستان و چين متداول بوده است . گونه ساتيوا از لحاظ سطح زير كشت، توليد ، و تغذيه اهميت جهاني دارد . ولي زراعت و مصرف برنج گونه گلابريما بسيار كم است. و عمدتا به نقاط پراكنده اي در آفريقا محدود مي شود (1).
سطح زير كشت برنج پس از گندم از ساير غلات بيشتر است . نزديك به 90 درصد سطح زير كشت و توليد برنج به كشورهاي خاور دور اختصاص دارد . بيش از نصف محصول سالانه برنج در جهان نيز در دو كشور هندوستان و چين توليد مي شود . سطح زير كشت و توليد منطقه آن به شرح جدول (1-1) است .
كشورهاي گرمسيري و نيمه گرمسيري برمه ، تايلند ، ويتنام ، لائوس ، اندونزي ، فيليپين ، پاكستان ، هندوستان ، ايالات متحده آمريكا ، ژاپن ، ايتاليا ، مصر ، اسپانيا ، چين ، برزيل ، كوبا ، مكزيك و استراليا از جمله كشورهاي توليد كننده برنج به شمار مي رود . ميزان توليد برنج در تايلند ، برمه ، ويتنام و لائوس بيش از مصرف داخلي است . نزديك به 90 درصد برنج موجود در بازارهاي بين المللي مربوط به اين چهار كشور است . ايالات متحده امريكا ، برزيل ، ايتاليا و مصر از ديگر كشورهاي صادر كننده برنج هستند .(1)
جدول (1-1) توزيع منطقه اي سطح زير كشت و توليد شلتوك در جهان در سال 1971 برحسب درصد (1)
منطقه
|
سطح زير كشت
|
توليد
|
|
اروپا
|
6/0
|
1/1
|
|
آمريكاي شمالي
|
6/0
|
2/1
|
|
آمريكاي لاتين
|
2/4
|
5/3
|
|
خاور نزديك
|
5/0
|
6/0
|
|
خاور دور
|
8/90
|
0/90
|
|
آفريقا
|
8/2
|
5/2
|
|
استراليا
|
كمتر 05/0
|
1/0
|
زراعت برنج در شمال ايران به ويژه در شهر رودسر ، و استان خوزستان تاريخچه طولاني دارد ; بنا به بعضي از روايات كشت اين محصول قرن ها پيش از ميلاد مسيح در زمان هخامنشيان رواج داشته است (1).
سطح زير كشت ، توليد و عملكرد برنج در استانهاي مختلف ايران برابر آمار منتشر شده از طريق وزارت كشاورزي در جدول (2-1) درج شده است. اين جدول نشان مي دهد كه نزديك به 80 درصد محصول برنج ايران در دو استان گيلان و مازندران توليد مي شود . زراعت برنج در استانهاي فارس ، خوزستان ، اصفهان ، آذربايجان شرقي ، و نيز گرگان و گنبد متداول است . در سطوح كوچكي از مناطق بسيار خشك كشور مثل بلوچستان نيز برنجكاري ديده مي شود (1).
مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان گيلان عبارت انداز : آستارا، بندر انزلي، فومن، زيبا كنار، رضوان شهر،خمام، لشت نشاء، هشت پر طوالش، لولمان، كوچصفهان، صومعه سرا ، آستانه اشرفيه، رودبار، رودسر، رشت ، سياهكل ، لاهيجان و لنگرود .
مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان مازندران عبارت انداز : چالوس ،تنكابن،قائم شهر،نوشهر،ساري،آمل،بابل،نور،محمود آباد،علمده (رويان) گرگان گنبد (3) .
توليد برنج ايران تا اوايل دهه 1340 مي توانست نيازهاي داخلي كشور را تا حدي تامين كند اما در حال حاضر با توجه به افزايش سريع جمعيت و بهبود قدرت خريد مردم محصول داخلي كفاف نيازها را نمي دهند و مقادير قابل توجهي برنج همه ساله به ناچار از خارج وارد كشور مي شود (1).